ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ

Το πρώτο ρεπορτάζ του κόσμου, ήταν οι βραχογραφίες. Ρεπορτάζ επιβίωσης, θα μπορούσαμε να το πούμε. Πρώτος ρεπόρτερ, ο πρωτόγονος άνθρωπος. Πρώτη πηγή πληροφοριών, ο πρωτόγονος κυνηγός. Πρώτο μέσο μαζικής ενημέρωσης (σ.σ. ΜΜΕ θα το αποκαλούμε από δω και στο εξής, για να κάνουμε οικονομία σε χώρο και χρόνο) μια σπηλιά στη Γαλλία.

Στα τοιχώματα του σπηλαίου, ο πρώτος άνθρωπος χάραξε μια σκηνή από κυνήγι. Ο κυνηγός είχε δώσει την πληροφορία ότι στο ποτάμι ανάμεσα σε δυο λόφους, υπάρχει καλό –και μπόλικο- κυνήγι. Ο ρεπόρτερ της εποχής ανέλαβε να το ζωγραφίσει στους τοίχους, για να μεταβιβάσει την πληροφορία στο κοινό.

Η μετάδοση της συγκεκριμένης πληροφορίας έγινε με τεράστια επιτυχία. Την επομένη, στο συγκεκριμένο πέρασμα μαμούθ είχαν συνωστισθεί εκατοντάδες πρωτόγονοι κυνηγοί. Η πληροφορία ότι ο αρχάνθρωπος Ντικ Τσένεϊ χτύπησε με το δόρυ του τον φίλο του, ελέγχεται ως ανακριβής.

Τέτοια ήταν η επιτυχία της μετάδοσης του μηνύματος που, την μεθεπόμενη ημέρα, τα μαμούθ άλλαξαν πέρασμα. Οι κυνηγοί έμειναν χωρίς θήραμα και πήραν την απόφαση να ψήσουν τον πρωτόγονο ρεπόρτερ. Ήταν το πρώτο χτύπημα κατά της ελευθεροτυπίας. Αυτές οι τακτικές, όμως, ήταν γραπτό να μην περάσουν.

Αρχαία Ελλάδα

Πέρασαν, όμως, τα χρόνια. Από τις βραχογραφίες και το ρεπορτάζ επιβίωσης περάσαμε στο στρατιωτικό ρεπορτάζ. Θουκυδίδης και Ξενοφώντας ανέλαβαν να μας μεταφέρουν το κλίμα στρατιωτικών συγκρούσεων όπως ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και η Κάθοδος των Μυρίων.

Αν και οι ρεπόρτερ της εποχής (σ.σ. Δία μου συγχώρα με για τον υποβιβασμό ιστορικών και συγγραφέων όπως οι δυο προαναφερόμενοι σε συναδέλφους των σημερινών tv star) έγραφαν σε τομάρια ζώων ή μαρμάρινες πλάκες –υλικά ακριβά και δυσεύρετα- αρέσκονταν στις μεγάλες προτάσεις, με πολλές δευτερεύουσες και λεπτομερείς περιγραφές. Ίσως επειδή η τηλεόραση δεν είχε εφευρεθεί ακόμη.

Την εποχή εκείνη το ρόλο των ρεπόρτερ είχαν αναλάβει –κυρίως- στρατιώτες. Θυμηθείτε τον Ευκλή. Είχε την είδηση για τη νίκη των Ελλήνων στο Μαραθώνα, κατά των Περσών. Αναγκάστηκε να τρέξει, πάνοπλος, τα 42 χιλιόμετρα –και κάτι ψιλά(195 μέτρα, για την ακρίβεια)- για να μεταφέρει την είδηση. Με μια λέξη, τα είπε όλα. «Νενικήκαμεν»! Κρίμα… Αν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα θα το είχε πει νωρίτερα, με μια μνα το λεπτό και θα είχε κερδίσει η δημοσιογραφία έναν τέλειο συντάκτη ύλης.

Ανοίγω εδώ μια παρένθεση. Αυτό που μαθαίναμε στο σχολείο, ότι δηλαδή το «νενικήκαμεν» το είπε ο Φειδιππίδης, είναι λάθος. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ο Φειδιππίδης ήταν αυτός που έτρεξε, σε δυο μέρες, την απόσταση Αθήνα-Σπάρτη (με επιστροφή) για να ζητήσει από τους Λακεδαιμόνιους να πάρουν μέρος στη μάχη του Μαραθώνα. Εισέπραξε ένα ξερό όχι. Έτρεξε χωρίς την πανοπλία του κι επέστρεψε υγιής (πηγή περ. Focus, Δεκέμβριος 2002). Κλείνω την παρένθεση.

Από τον Αλέξανδρο στον Ιούλιο Καίσαρα

Οι εφημερίδες και το πλήρες ρεπορτάζ δεν είναι ελληνική εφεύρεση. Είναι ρωμαϊκή. Στα χρόνια των αρχαίων Ελλήνων συνήθως δημοσιεύονταν στρατιωτικά υπομνήματα «των καθ' ημέραν συμβαινόντων». Περίφημες, π.χ., ήταν οι «βασίλειοι εφημερίδες» του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εκεί καταγράφονταν σε καθημερινή βάση οι δραστηριότητες του μεγάλου στρατηλάτη. Κάπως πιο κοντινό προς τη σημερινή εφημερίδα ήταν ένα είδος ημερολογίου στο οποίο καταχωρούνταν τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας.

Στα χρόνια του Ιούλιου Καίσαρα, δημιουργήθηκαν οι Acta Diurna Publica Populi Romani(δηλαδή Πράξεις Καθημερινές και Δημόσιες του Ρωμαϊκού Λαού). Οι πράξεις αυτές ήταν πιο κοντά στις σημερινές εφημερίδες και τα όσα περιείχαν θύμιζαν περισσότερο ρεπορτάζ, παρά λιβανιστήρια του βασιλιά. Περιείχαν δηλαδή αυτό το τμήμα των σημερινών εφημερίδων όπου απαντώνται κυρίως τοπικές ή εσωτερικές ειδήσεις.

Κύρια άρθρα, οικονομικές αναλύσεις, επιφυλλίδες κ.ά. ήταν την εποχή αυτή άγνωστα(πηγή .

Το κακό με αυτήν την ιστορία, είναι ότι δε διασώθηκε κανένα γνήσιο φύλλο της «εφημερίδας» αυτής. Μόνον ένα πλαστό του οποίου ο συντάκτης, το παρουσίασε ως φύλλο που κυκλοφόρησε στη Ρώμη στις 29 Μαρτίου του 168 π.X. Στην «εφημερίδα» αυτή, παρουσιάζεται το ρεπορτάζ της επίσημης ανάληψης των καθηκόντων από τον Λικίνιο, ένα νέο ύπατο(κάτι σαν την ανάληψη καθηκόντων υπουργού, μετά από ανασχηματισμό, δηλαδή). Υπάρχει, ακόμη, ρεπορτάζ για καταιγίδα που έπληξε τη Ρώμη, για συμπλοκή σε οινοπωλείο με τραυματισμούς(αστυνομικό ρεπορτάζ της εποχής), τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν σε κρεοπωλεία εξαιτίας αγορανομικών παραβάσεων (κάτι σαν τις σημερινές εκπομπές καταγγελίας στην τηλεόραση, για το τι τρώμε και σε τι στρώματα κοιμόμαστε), η σύλληψη χρηματιστή που είχε εξαφανιστεί έχοντας καταχραστεί χρήματα(να και το δικαστικό ρεπορτάζ), η εκτέλεση ενός θανατοποινίτη(επίσης δικαστικό ρεπορτάζ) και ο απόπλους του καρχηδονιακού στόλου από το λιμάνι της Ωστίας(ναυτιλιακά νέα).

Με άλλα λόγια, ήταν η βασιλεία του ρεπορτάζ. Οι «εφημερίδες» της εποχής παρουσίαζαν μόνον πληροφορίες. Όμως τα καλά πράγματα, διαρκούν λίγο…

Μεσαίωνας και Αναγέννηση

Για το Μεσαίωνα δε συζητάμε. Τι να πούμε, άλλωστε. Το ρόλο των ρεπόρτερ πήραν οι τροβαδούροι. Οι βάρδοι που γυρνούσαν στα πανηγύρια και τραγουδούσαν για τα κατορθώματα ηρώων κι όμορφες κοπέλες. Οι εποχές δεν ευνοούσαν ιδιαίτερα τη διάδοση ειδήσεων και ιδεών. Ειδικά τον καιρό που δρούσε η Ιερά Εξέταση.

Μετά ήρθαν –όχι οι μέλισσες, αλλά- οι αναλυτές. Έπεσαν σα τις σφήκες. Ήταν η εποχή των μεγάλων επαναστάσεων, των απελευθερωτικών αγώνων. Τον καιρό της γαλλικής επανάστασης –και λίγο πριν από αυτήν- οι Γάλλοι δεν είχαν καμία διάθεση να διαβάσουν για λιμούς και καταποντισμούς, ούτε για το τι κατάφερνε ο Λουδοβίκος, από τον 5^ο ως τον 14^ο. Το γνώριζαν καλά, στο πετσί τους. Ήθελαν να διαβάζουν λόγους φλογερούς κι αναλύσεις πολιτικές. Κι έτσι, το ρεπορτάζ πέρασε σε δεύτερη μοίρα.

Τα μικρά πληροφοριακά κείμενα αντικαταστάθηκαν από εκτενή κύρια άρθρα και σχόλια. Όλη η εφημερίδα καλύπτονταν από αναλύσεις εθνικοπατριωτικών θεμάτων και τις οικονομικές ανησυχίες των συντακτών. Πολλά από αυτά τα κείμενα ήταν γραμμένα σε έμμετρο λόγο.

Στο μεταξύ είχε έρθει η τυπογραφία. Οι εφημερίδες, από κτήμα των ολίγων και οικονομικά ισχυρών, έγιναν κτήμα όλων. Μάλιστα, με την εφαρμογή της λινοτυπίας, τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο εύκολα. Η πληροφορία κινούνταν, πλέον, ευκολότερα και σε περισσότερους.

Τεχνολογική επανάσταση

Με τον ερχομό της τηλεφωνίας και του τηλέγραφου, τα πράγματα άλλαξαν και πάλι. Οι πληροφορίες συγκεντρώνονταν γρηγορότερα, ήταν περισσότερες και μεταδίδονταν σε περισσότερους. Όπως ήταν φυσικό, άλλαξε και το ρεπορτάζ.

Υπήρχαν περισσότερες πηγές, άρα και περισσότερες ειδήσεις. Οι εφημερίδες (ήταν ακόμη κυρίαρχες στο παιχνίδι της ενημέρωσης) άρχισαν να φιλοξενούν περισσότερα ρεπορτάζ. Δεν είχε φθάσει, πάντως, ο καιρός, για τα σύντομα κείμενα. Ένα ρεπορτάζ άρχιζε στην πρώτη σελίδα και ολοκληρωνόταν στο «γύρισμα».

Έπειτα ήρθε το ραδιόφωνο. Ως την έναρξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, το κοινό δεν το προτιμούσε ιδιαίτερα για την πληροφόρησή του. Το ρεπορτάζ του ραδιοφώνου ήταν κάτι μάλλον άγνωστο. Περιοριζόταν στην είδηση. Ελεγχόταν από το κράτος.

Κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου το ραδιόφωνο αποκτά τεράστια δύναμη. Σπάει τα σύνορα. Καθώς οι εφημερίδες ελέγχονται (ή είναι παράνομες) το ραδιόφωνο γίνεται σχεδόν μοναδική πηγή ενημέρωσης για τους περισσότερους –και παρηγοριά για όλους.

Οι εκπομπές του BBC, στην ελληνική γλώσσα, ήταν αυτές που γνώριζαν μεγάλη ανταπόκριση. Από τη μία γίνονταν γνωστά τα νέα –από την πλευρά των συμμάχων. Ήταν ο μοναδικός τρόπος να μάθει κανείς ότι οι σύμμαχοι είχαν κερδίσει μάχες, ότι είχαν αλλάξει το ρου του πολέμου. Από την άλλη, μέσω του ραδιοφώνου περνούσαν μηνύματα προς τις αντάρτικες ομάδες. Μέσω BBC πέρασαν τα μηνύματα των συμμάχων προς τους Γάλλους παρτιζάνους, δυο μέρες πριν την απόβαση στη Νορμανδία κι οργανώθηκε η υποδοχή αλεξιπτωτιστών σε συγκεκριμένα σημεία.

Το στρατιωτικό ρεπορτάζ υποσκελίζει όλα τα υπόλοιπα, εκείνη την εποχή. Οι αμερικανοί μπαίνουν γερά στο παιχνίδι. Χρησιμοποιούν τους στρατιωτικούς ρεπόρτερ όπως οι αρχαίοι Ρωμαίοι αυτοκράτορες τους ιστοριογράφους. Το ρεπορτάζ, όμως, έχει αλλάξει. Αναζητά, πλέον, μια ιστορία για να διηγηθεί. Συνεχίζει να είναι μακροσκελές, αλλά ψάχνει μια ιδιαιτερότητα: τις σκέψεις ενός πολεμιστή, το κατόρθωμα ενός στρατιώτη. Για να εμπνευστούν οι υπόλοιποι.

Ο σοβιετικός Τύπος της εποχής κάνει πρωτοσέλιδο τον αγώνα ενός ελεύθερου σκοπευτή στο Στάλινγκραντ (σ.σ. η υπόθεση μεταφέρθηκε με μαεστρία στον κινηματογράφο, στην ταινία «Ο Εχθρός Προ των Πυλών» του Ζαν Ζακ Ανό, με τους Τζουντ Λο και Εντ Χάρις).

Η σύγχρονη εποχή

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι αμερικανικές τακτικές του ρεπορτάζ περνούν και στην Ευρώπη. Από τον μεσοπόλεμο ακόμη, οι αμερικανοί ρεπόρτερ έχουν πιάσει το νόημα. Κυνηγούν την είδηση σε σχέση με το πρόσωπο. Γράφουν για τον έναν, για τον συνάνθρωπο, είτε είναι γνωστός, είτε όχι. Προσφέρουν τα δέκα λεπτά δημοσιότητας –κάτι που θα κωδικοποιήσει τρεις δεκαετίες αργότερα, ο Άντι Γουόρχολ. Και γράφουν κείμενα στο όριο της υπερβολής. Δημιουργούν τις ειδήσεις εκεί που δεν υπάρχουν και δείχνουν το δρόμο στην τηλεόραση(σ.σ. δείτε οπωσδήποτε την «Πρώτη Σελίδα» του Μπλέικ Έντουαρτς, με τον Τζακ Λέμον και τον Γουόλτερ Ματάου).

Η τηλεόραση ακολουθεί αυτά τα βήματα. Δε φοβάται την υπερβολή. Περνά στις προσωπικές ιστορίες. Προσφέρει τη δημοσιότητα. Την ίδια στιγμή, οι εφημερίδες, για να αντέξουν το συναγωνισμό, «ανοίγουν» το ρεπορτάζ. Τα κείμενα μικραίνουν, για να γίνουν πιο ευκολοδιάβαστα. Προστίθενται τα «πλαίσια», οι απόψεις και τα δεύτερα κείμενα.

Και πάλι η τηλεόραση θα ακολουθήσει. Και πάλι οι εφημερίδες θα πρέπει να αλλάξουν. Υιοθετούν το ευκολοδιάβαστο κείμενο. Την ίδια ώρα το ρεπορτάζ στα κανάλια αποκτά «κιού», φυσικούς ήχους, κάρτες, σούπερ. Παίρνει έκταση με παράθυρα, στα οποία ειδικοί σχολιάζουν. Και το ρεπορτάζ στην εφημερίδα υιοθετεί τα μοτό, την εισαγωγή με έντονα στοιχεία, τα υπογραμμισμένα σημεία, τα ρεπορτάζ, τα «μπούλετς» και τις κεραίες, που μαζί με τα εισαγωγικά, τα μπολνταρισμένα ονόματα και ιδιότητες, διευκολύνουν τον αναγνώστη να διαβάσει λίγα και να καταλάβει πολλά. Μεγαλύτερο κείμενο αυτό των 400 λέξεων. Μεγαλύτερο τηλεοπτικό ρεπορτάζ αυτό των τεσσάρων λεπτών. Μεγαλύτερο ραδιοφωνικό ρεπορτάζ αυτό των τριών λεπτών.

Στην Ελλάδα, μοναδική εφημερίδα η οποία υιοθετεί το ευκολοδιάβαστο κείμενο, είναι ο Ελεύθερος Τύπος. Λίγο πριν το 2000 και για έξι, μόλις, μήνες, αλλάζει την εμφάνισή της (το «κασέ»). Η αλλαγή δεν κρατάει πολύ.

Το μέλλον άδηλον…

Το αύριο λέγεται Ίντερνετ. Μπορεί να φιλοξενήσει κείμενο, εικόνα, ήχο. Ουσιαστικά, είναι και εφημερίδα και τηλεόραση και ραδιόφωνο. Ως τώρα λίγα sites εκμεταλλεύονται στο έπακρο τις δυνατότητές του. Βρισκόμαστε στην αρχή.

Σε μία δεκαετία, θα βρισκόμαστε στο τέλος. Γεροί να είμαστε, να δούμε ποιος θα είναι ο επόμενος σταθμός αυτού του ταξιδιού.

Ερευνητική δημοσιογραφία

Reporting, ένας όρος άγνωστος

Δοκιμάστε να πάτε σε έναν διευθυντή εφημερίδας, σε έναν αρχισυντάκτη, σε ραδιόφωνο και τηλεόραση, σε έναν διευθυντή ειδήσεων και να του μιλήσετε για reporting. Θα σας κοιτάξει περίεργα. Αν είναι ευγενικός, δεν θα απαντήσει. Αν όχι, εξαρτάται από τα νούμερα των πωλήσεων, ή της AGB, για το τι απάντηση θα πάρετε.

Ο όρος reporting δεν υπάρχει στο λεξιλόγιο του Έλληνα δημοσιογράφου. Υπάρχει μια ελληνική λέξη, που τον περικλείει, με τον καλύτερο τρόπο: έρευνα.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Ρεπορτάζ: η συλλογή ειδήσεων και πληροφοριών γύρω από ένα επίκαιρο θέμα ή γεγονός και η παρουσίασή του σε εφημερίδα ή περιοδικό, στην τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο(λεξικό Μπαμπινιώτη).

Ο όρος reporting δεν υπάρχει. Κι αυτό επειδή με τη λέξη ρεπορτάζ, οι αμερικανοί εννοούν το τελικό αποτέλεσμα. Στην ελληνική, όταν λέμε «κάνω ρεπορτάζ» εννοούμε το reporting.

Μαθαίνεται το ρεπορτάζ;

Ναι. Απάντηση κατηγορηματική. Άλλοι το μαθαίνουν αργά, άλλοι «τα πιάνουν» γρήγορα.

Η δημοσιογραφία, όσο κι αν κάποιοι θέλουν να την παραστήσουν έτσι, δεν είναι επιστήμη. Μπορεί να χρειάζεται ταλέντο για να παρουσιάσεις ένα ρεπορτάζ. Μπορεί να χρειάζεται ακόμη περισσότερο ταλέντο για να συλλέξεις τα στοιχεία του. Οι μέθοδοι, όμως, μαθαίνονται. Αν κάποιος διαθέτει το ταλέντο, θα γίνει καλύτερος ρεπόρτερ από κάποιον άλλον που ξέρει μόνον τη μεθοδολογία. Και οι δύο, όμως, μπορούν να σταδιοδρομήσουν.

Το μυστικό περικλείεται σε μία λέξη: αμφισβητείστε!

Αμφισβητείστε τα πάντα. Μόνον έτσι θα προχωρήσετε σε έρευνα. Αμφισβητείστε την πηγή σας. Έτσι θα βρείτε την «άλλη άποψη». Αμφισβητείστε την άλλη άποψη. Έτσι θα βρείτε μια δεύτερη πηγή να στηρίζει το ρεπορτάζ σας. Αμφισβητείστε ΚΑΙ αυτήν. Έτσι θα φθάσετε σε μια τέταρτη άποψη και πάει λέγοντας.

Όσες περισσότερες απόψεις συγκεντρώνετε, τόσο πιο έγκυρο είναι το ρεπορτάζ σας.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η αρχή των πέντε W

Όλα λειτουργούν με βάση αυτήν την αρχή. Ένα ρεπορτάζ είναι πλήρες, όταν απαντά σε πέντε ερωτήματα:

Who

When

Where

What

Why

Στα ελληνικά, τον λέμε ο κανόνας των τριών Π, του Τ και του Γ

Ποιος

Που

Πότε

Τι

Γιατί

Παράδειγμα:

Ας πούμε ότι έχουμε να κάνουμε με μια εκδήλωση διαμαρτυρίας.

Η δημοτική παράταξη Θεσσαλονίκη Τώρα, του Αγάπιου Σαχίνη, πραγματοποιεί, την Πέμπτη, 8.30 το βράδυ, έξω από το δημαρχείο, συγκέντρωση διαμαρτυρίας για την αύξηση των δημοτικών τελών.

Ήδη, απαντήσαμε στον κανόνα μας. Ήδη, έχουμε να κάνουμε με μια πλήρη είδηση.

Ποιος; Η δημοτική παράταξη Θεσσαλονίκη Τώρα του Αγάπιου Σαχίνη

Πότε; Την Πέμπτη, 8.30 το βράδυ

Πού; Έξω από το Δημαρχείο

Τι; Πραγματοποιεί συγκέντρωση διαμαρτυρίας

Γιατί; Για την αύξηση των δημοτικών τελών.

Έχουμε να κάνουμε με μια ανακοίνωση. Θα μπορούσαμε, να πάρουμε αυτήν την ανακοίνωση, να την αντιγράψουμε(τώρα με τα Mail δε χρειάζεται ούτε η αντιγραφή, ένα copy κι ένα paste είναι αρκετό), να τη δώσουμε στον αρχισυντάκτη μας και να καθαρίσουμε.

-Άλλο τίποτα δεν έχει;

Αυτή είναι η απάντηση που θα μας έρθει από τον αρχισυντάκτη. Κι εδώ αρχίζει το reporting. Η έρευνα.

Αμφισβητούμε τις καλές προθέσεις του συμπαθέστατου Αγάπιου Σαχίνη.

Γιατί είναι κατά των αυξήσεων στα δημοτικά τέλη;

Γιατί κάνει την συγκέντρωσή του την Πέμπτη;

Γιατί έξω από το Δημαρχείο;

Γιατί συμμετέχει η ομάδα του;

Ψάχνουμε να βρούμε τις απαντήσεις.

Συμμετέχει η ομάδα του επειδή οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες της πόλης ήταν απρόθυμες να διαδηλώσουν.

Η εκδήλωση γίνεται έξω από το δημαρχείο επειδή εκείνη την ώρα, μέσα, θα συζητείται η αύξηση των τελών, στο δημοτικό συμβούλιο και θέλει να επηρεάσει, όσο μπορεί, τους δημοτικούς συμβούλους που θα προσέρχονται στη συνεδρίαση.

Η εκδήλωση γίνεται Πέμπτη, που είναι ανοικτή η αγορά, για έναν, ακόμη, λόγο: για να κερδίσει τη συμμετοχή εμπόρων και ιδιοκτητών καταστημάτων, που θα κληθούν να πληρώσουν αυξημένα τέλη σε μεγαλύτερο ποσοστό.

Είναι κατά των αυξήσεων στα δημοτικά τέλη επειδή το κόμμα του έχει δώσει εντολή, για ολομέτωπο αγώνα κατά των εισπρακτικών μέτρων της κυβέρνησης, με όποια μορφή κι αν προωθούνται.

Αυτές είναι μερικές απαντήσεις που μπορεί να πάρουμε. Να ξεκαθαρίσουμε εδώ κάτι. Η εν λόγω συγκέντρωση έγινε, πράγματι, τον Οκτώβριο του 2005. Οι ερωτήσεις μου γεννήθηκαν, πράγματι. Λόγω της θέσης μου στο τηλεοπτικό κανάλι στο οποίο εργάζομαι, δεν έψαξα προσωπικά για τις απαντήσεις. Τις απαντήσεις που δίνω πιο πάνω, τις δημιούργησα από το κεφάλι μου (τις έβγαλα από το στομάχι μου, όπως έλεγαν οι παλιοί δημοσιογράφοι) καθαρά και μόνον για τις ανάγκες του μαθήματος. ΔΕΝ ΑΜΦΙΣΒΗΤΩ ΤΙΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΑΠΙΟΥ ΣΑΧΙΝΗ και της παράταξής του. Γι αυτό κι έχω μεταβάλει ορισμένα στοιχεία της είδησης, στο ελάχιστο. Γνωρίζω την ευαισθησία του κ. Σαχίνη στους νέους και είμαι σίγουρος ότι, αν περιέλθει εν γνώσει του το συγκεκριμένο παράδειγμα, θα με κρίνει με επιείκεια.

Πηγές

Τις απαντήσεις στην αμφισβήτησή μας, θα πρέπει να τις πάρουμε από ΠΗΓΕΣ μας, στο ρεπορτάζ. Να βάλουμε κάτω το κεφάλι μας, να σκεφτούμε ποιους θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε, για να μας δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματά μας. Να το κάνουμε. Και, έπειτα, να αμφισβητήσουμε και αυτές τις απαντήσεις, για να φθάσουμε στην επόμενη πηγή μας.

Μην ξεχάσουμε να ρωτήσουμε και τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο, έ; Δυστυχώς, τελευταία, πολλοί συνάδελφοι το ξεχνούν. Ρωτούν όλον τον κόσμο, εκτός από τον άμεσα ενδιαφερόμενο.

Όλη αυτή η διεργασία, είναι το reporting.

Κι ένα ηθικό δίδαγμα

Η ερευνητική δημοσιογραφία είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να σας τύχει στην καριέρα σας. Είναι η ουσία του επαγγέλματος. Δεν λένε άδικα οι αρχισυντάκτες ότι ο ρεπόρτερ είναι τα μάτια και τα αυτιά της εφημερίδας, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης, του μέσου.

Μπορεί τελευταία να έχει χάσει τη μάχη στην τηλεόραση. Μπορεί να φαίνεται πως κερδίζει στα σημεία η δημοσιογραφία του λόγου. Οι εκπομπές των πάνελ, που διανθίζονται με λίγη έρευνα, είτε αυτή προέρχεται από κρυφή κάμερα, είτε από πιο παραδοσιακής μορφής ρεπορτάζ. Όμως τον πόλεμο, θα τον κερδίσει η έρευνα, όπως έγινε σε άλλες χώρες, όπου τα ΜΜΕ περπατούν με πιο γρήγορα βήματα.

Η πρώτη επαφή…

Κάποτε, το πρώτο πράγμα που θα έκανε κάποιος νέος, ο οποίος ήθελε να γίνει δημοσιογράφος, ήταν τα φαρμακεία. Η ευκαιρία αυτή χάθηκε. Τα φαρμακεία τα δίνει, πλέον, απευθείας, στις εφημερίδες, ο Φαρμακευτικός Σύλλογος –και μάλιστα σε ηλεκτρονική μορφή. Απομένει σε έναν καλό γραφίστα, που δουλεύει στο ατελιέ της εφημερίδας, να τα «ρίξει» κατευθείαν στη σελίδα.

Φυσικά, στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, δεν υπάρχει «στήλη» με φαρμακεία. Άρα… χάσαμε.

Έτσι, το «κολύμπι στα βαθιά νερά για τους ευέλπιδες», όπως το ονομάζει ο Χρήστος Πασσαλάρης, είναι

το αστυνομικό και το αθλητικό ρεπορτάζ για τα αγόρια,

το πολιτιστικό και το καλλιτεχνικό για τα κορίτσια.

Φυσικά υπάρχει και το ελεύθερο ρεπορτάζ –πεδίο ανοικτό και για τα δύο φύλλα.Τα όπλα του δημοσιογράφου

Η οπλοφορία είναι κάτι που πάντα απεχθανόμουν. Τελευταία, μετά τις επιθέσεις σε δημοσιογράφους, αρχίζω να αναθεωρώ τις απόψεις μου.

Όπλο θεωρείται, για τον δημοσιογράφο, ο λόγος. Αλλά και η έρευνα. Με τον τρόπο που παρουσιάζει το ρεπορτάζ του, άμεσα και γλαφυρά, «χτυπά» στην καρδιά του κόσμου. Γίνεται αγαπητός και θεωρείται σωστός στη δουλειά του. Με το να έχει διασταυρώσει τις πηγές του, να τις έχει εξαντλήσει, γίνεται έγκυρος. Και διασφαλίζεται από τις κακοτοπιές.

Ας εξετάσουμε τα όπλα μας ένα ένα.

Λόγος

Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζουμε την είδηση. Είτε με λόγια (σε ραδιόφωνο και τηλεόραση), είτε με το κείμενό μας (σε εφημερίδες και περιοδικά) σκοπεύουμε σε έναν στόχο: να πληροφορήσουμε –σωστά- τον αναγνώστη.

Αν και θα έπρεπε να μάθουμε πρώτα να βρίσκουμε την είδηση κι έπειτα να τη γράφουμε, ή να μεταδίδουμε, εδώ θα πάμε ανάποδα. Κι αυτό επειδή ο λόγος είναι αλλουνού καθηγητή… ευαγγέλιο. Στα γρήγορα θα δώσουμε λίγες…

…απλές οδηγίες:

Μιλάμε, μεταδίδουμε, γράφουμε ΑΠΛΑ. Το κείμενό μας έχει προορισμό να διαβαστεί από όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Άλλοι είναι καθηγητές πανεπιστημίου, άλλοι επαγγελματίες, απόφοιτοι κάποιας σχολής, άλλοι απόφοιτοι λυκείου, που αποφάσισαν να μπουν στο μεροκάματο. Πρέπει ΟΛΟΙ να καταλάβουν αυτά που γράφουμε. Να μη χάνονται μέσα στο κείμενο. Να μην ακούν την είδηση στο ραδιόφωνο και να χρειάζεται να βγάλουν λεξικό για να «πιάσουν» το νόημα.

Είμαστε ΣΥΝΤΟΜΟΙ. Η εποχή που οι εφημερίδες έβγαιναν σε μεγάλο σχήμα και τα ρεπορτάζ ήταν «σεντόνια», τέλειωσε. Μας διαβάζουν στο λεωφορείο, στο διάλειμμα για καφέ, στα πεταχτά. Το μεγαλύτερο κείμενο είναι, πια, το πολύ 500 λέξεις. Στο κάτω κάτω της γραφής, πιο εύκολα θυμάται κάποιος τρία στοιχεία που διάβασε σ ένα μονόστηλο των 150 λέξεων, παρά δέκα πληροφορίες που υπήρχαν σ ένα κείμενο μιας σελίδας… Κι ο τηλεθεατής, ή ο ακροατής του ραδιοφώνου, αδυνατεί να συγκρατήσει πληροφορίες που του δόθηκαν μετά από τρία λεπτά συνεχούς ακρόασης, ή θέασης.

Τελειώνουμε ΓΡΗΓΟΡΑ. Ο χρόνος μας πιέζει. Το δελτίο πρέπει να βγει στην ώρα του. Η εφημερίδα να τυπωθεί λίγο μετά την 1^η πρωινή. Για να κυκλοφορήσει, πρωί πρωί και να είναι τα νέα «φρέσκα». Δεν υπάρχει τίποτα πιο άχρηστο, από μια παλιά πληροφορία.

Παράδειγμα 1(απλότητα): Στην αρχή της δημοσιογραφικής μου καριέρας, είχα γράψει ένα κείμενο για τη «Βραδυνή». Περιέγραφα πώς ένας γιατρός είχε πάρει φακελάκι. Τον χαρακτήρισα «αργυρώνητο». Πέντε λεπτά μετά την αποστολή του κειμένου στον αρχισυντάκτη, ο Αλέκος Πρίφτης μου τηλεφώνησε.

-Θα ήθελα να μου πείτε τι σημαίνει η λέξη αργυρώνητος, μου είπε.

Απάντησα φουσκωμένος από υπερηφάνεια, καθώς γνώριζα τη σημασία της. Η επόμενη ατάκα του αρχισυντάκτη, με επανέφερε στην πραγματικότητα.

-Τώρα θα ήθελα να ρωτήσετε τη μητέρα σας, αν γνωρίζει τη σημασία της λέξης, ήρθε η δεύτερη ατάκα του.

Κατάλαβα το λάθος μου. Είπα ότι θα αλλάξω τη λέξη. Έσβησα το «αργυρώνητος». Έβαλα «πουλημένος». Δε μου καθόταν το κείμενο και το ξανάγραψα…

Παράδειγμα 2(συντομία): Μια σημαντικότατη είδηση, που δόθηκε το 490 π.Χ., ήταν η νίκη των Ελλήνων στη Μάχη του Μαραθώνα. Ο δημοσιογράφος της εποχής, ο Ευκλής (κι όχι ο Φειδιππίδης όπως λανθασμένα πιστεύουν οι περισσότεροι), τα είπε όλα με μια λέξη. Μίλησε απλά. Ήταν σύντομος. Τέλειωσε γρήγορα και, με το «Νενικήκαμεν» που βγήκε από το στόμα του, έπεσε νεκρός.

Για την ταχύτητα, δεν χρειάζεται να πω το παραμικρό. Όλοι αντιλαμβανόμαστε γιατί δεν πρέπει να κάνουμε πέντε ώρες για 150 λέξεις.

 

Τεχνικές

Εντάξει οι γενικές οδηγίες. Για να δώσουμε, τώρα, πιο ειδικές συμβουλές:

Έχω τις πληροφορίες. Είμαι αποφασισμένος να γράψω απλά. Και τώρα; Τι κάνουμε;

Μη μας πιάνει πανικός… Ακόμη και οι πιο έμπειροι δημοσιογράφοι με το που θα καθίσουν μπροστά στο πληκτρολόγιο, δε σημαίνει ότι θα αρχίσουν να δακτυλογραφούν ως Γκέρσουιν όταν έπαιζε πιάνο. Τα πιο γεμάτα καλάθια ήταν, κάποτε (τον καιρό της γραφομηχανής) τα καλάθια των γραφείων των ρεπόρτερ. Ευτυχώς, ήρθαν τα κομπιούτερ. Γράφεις, σβήνεις και κανείς δεν καταλαβαίνει πόσα λάθη έκανες. Το κείμενό σου θα πάει «καθαρό» στον αρχισυντάκτη ή τον προϊστάμενο τμήματος.

Υπάρχουν κάποιες τεχνικές, για να αρχίσουμε να γράφουμε. Να θυμάστε, όμως, πάντα ότι το δημοσιογραφικό κείμενο είναι σαν το φλερτ. Θέλει καλό πρόλογο, μεστό κυρίως θέμα και δεν χρειάζεται επίλογος. Δεν είναι δικό μου αυτό. Το έλεγε ο Τάκης Χασήρ, ένας από τους καλύτερους αθλητικούς ρεπόρτερ της Ελλάδας.

Τον 18^ο αιώνα, οι δημοσιογράφοι έγραφαν παραθέτοντας τη χρονολογική σειρά των γεγονότων. Είχαν κόλλημα με τον χρόνο.

Παράδειγμα: «Σήμερα το πρωί ήρθε στην πόλη μας ο πρωθυπουργός. Στις 9 τον υποδέχτηκαν οι αρχές της πόλης στο σιδηροδρομικό σταθμό. Στις 9.15 τον παρέλαβε η άμαξα στην οδό Μοναστηρίου. Στις 10.45 έφθασε στο Δημαρχείο όπου τον υποδέχτηκε ο δήμαρχος. Στις 11 παραβρέθηκε στη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου. Πρώτος μίλησε ο δήμαρχος, ο οποίος τον καλωσόρισε στην πόλη. Ο κ. δήμαρχος είπε: (σ.σ. ακολουθεί όλη η ομιλία του δημάρχου). Μετά τον δήμαρχο, τον λόγο πήρε ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου. (Σ.σ. ακολουθεί όλη η ομιλία του προέδρου του δημοτικού συμβουλίου). Ακολούθως τον λόγο πήρε ο επικεφαλής της δημοτικής παράταξης της αντιπολίτευσης. (Σ.σ. ακολουθεί όλη η ομιλία του επικεφαλής της δημοτικής παράταξης της αντιπολίτευσης)».

Αν ήταν τυχερός ο αναγνώστης και δεν υπήρχε άλλη παράταξη στο δημοτικό συμβούλιο και δεν έπαιρνε το λόγο ο δεσπότης, ο δάσκαλος, ο χωροφύλακας, θα φθάναμε, επιτέλους και στον λόγο του πρωθυπουργού –βλέπετε, οι κύριοι ομιλητές των εκδηλώσεων, έχουν την διπλή ατυχία να μιλούν τελευταίοι(διπλή ατυχία α. επειδή το μισό ακροατήριο έχει βαρεθεί και κοιμάται και β. επειδή υπάρχει περίπτωση να έχει κοιμηθεί και ο πρωθυπουργός και να γίνει ρεζίλι.

Ευτυχώς, όλα αυτά άλλαξαν τον 19^ο αιώνα. Τότε, οι αμερικάνοι, αποφάσισαν να βάλουν εισαγωγή (lead το λέμε στην Ελλάδα –κι όταν είναι μικρό έχει και υποκοριστικό βαθμό, leadάκι) στις ειδήσεις. Ήταν η χαρά των αναγνωστών. Κι ο πονοκέφαλος του ρεπόρτερ.

Πώς ν αρχίσω;

Όποτε ακούω αυτήν την ερώτηση, μου έρχεται να απαντήσω «από την αρχή». Επειδή, όμως, υπάρχει ο κίνδυνος να παρεξηγηθώ και να πάρω ένα κείμενο στο οποίο ο πρωθυπουργός να μιλά στην έκτη σελίδα και να ανακοινώνει πως θα δώσει επίδομα θέρμανσης στην 12^η, το αποφεύγω.

Ένας άλλος κίνδυνος είναι να πέσω σε φιλόδοξο Στέφεν Κινγκ. Να πάρω ένα κείμενο, που να αρχίζει με τις λέξεις: «η νύχτα ήταν σκοτεινή». Και να πρέπει να εξηγήσω ότι, άλλο η λογοτεχνία κι άλλο η δημοσιογραφία.

Έτσι, αποφάσισα να περιγράψω κάποιες τεχνικές:

Τα πέντε W. Αναλύσαμε τον κανόνα και νωρίτερα. Μπορούμε να αρχίσουμε την είδησή μας έτσι. Who, When, Where, What και Why. Απαντάμε στις πέντε ερωτήσεις και καθαρίσαμε με την αρχή. Μετά αναρωτιόμαστε: so what? Παραθέτουμε τις πληροφορίες, αναφέρουμε τις πηγές μας και προχωράμε. Αυτό το λέμε και Περιληπτική Αρχή.

Η αντεστραμμένη πυραμίδα. Πρώτα βάζουμε τα πιο σημαντικά, με το να λύνουμε τις απορίες του αναγνώστη, του ακροατή ή του τηλεθεατή. Μετά αναφέρουμε τα δευτερεύοντα της είδησης. Τέλος, βάζουμε τις λεπτομέρειες, με τέτοιο τρόπο ώστε στο τέλος να αφήσουμε ό,τι δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία. Η τεχνική αυτή γεννήθηκε από την ανάγκη των συντακτών ύλης να κόψουν κείμενο. Έβαζαν ως εκεί που είχαν χώρο και το υπόλοιπο το έτρωγε το μαύρο σκοτάδι. Κι αν τύχαινε ο ρεπόρτερ να είχε κάτι σημαντικό στο τέλος, άκουγε τα σχολιανά του(«καλά, δεν έχεις ξανακούσει περί αντεστραμμένης πυραμίδας»;)

Αρχίζουμε από το πρόσωπο. Με τον τρόπο αυτό δίνουμε κύρος, ή τραβάμε το ενδιαφέρον του αναγνώστη. «Άφωνους άφησε τους πελάτες του κέντρου όπου τραγουδάει, η γνωστή αοιδός Άννα Βίσση. Εμφανίστηκε με ξυρισμένο το μισό της κεφάλι. Υιοθέτησε το νέο λουκ, για τις ανάγκες φωτογράφησης, ώστε να εντυπωσιάσει με το εξώφυλλο του νέου της άλμπουμ». Η αρχή αυτή συνηθίζεται στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Ο ακροατής θα κολλήσει για να ακούσει τη Βίσση να εξηγεί γιατί το έκανε και ο τηλεθεατής για να τη δει με τη νέα κόμμωση.

Αρχίζουμε από μια δήλωση. Ειδικά αν αυτός που έκανε τη δήλωση είναι δημοφιλής, θα τραβήξει το ενδιαφέρον. «’’Εγώ τον σκότωσα’’! Με αυτήν την κραυγή, ο γνωστός καλλιτέχνης Τζίμης Πανούσης, αντέδρασε –με το δικό του χιούμορ- στο στενό πρέσιγκ των τηλεοπτικών συνεργείων, που αναζητούσαν μία του δήλωση, μετά το τέλος της δικαστικής διαμάχης με το Γιώργο Νταλάρα».

Περιγράφουμε μια εικόνα. Καλή συνταγή για την εφημερίδα και για το ραδιόφωνο. Στην τηλεόραση, αν και το βλέπουμε καθημερινά, είναι –μάλλον- περιττό, αφού η εικόνα μιλά καλύτερα. «Κρανίου τόπος το Σέιχ Σου. Παντού αποκαΐδια. Γκρίζες φιγούρες τα πεύκα, μετά την καταστροφική πυρκαγιά, που διήρκεσε τρεις ημέρες κι έκανε κάρβουνο 3.000 στρέμματα πράσινου».

Βρίσκουμε έναν αριθμό. Κι αυτό θα πρέπει να το αποφύγουμε στην τηλεόραση, εκτός κι αν ο αριθμός είναι χαρακτηριστικός. Μπορούμε, δηλαδή, να πούμε, σε τηλεοπτικό ή ραδιοφωνικό ρεπορτάζ: «Επτά στους δέκα Έλληνες είναι παχύσαρκοι. Αυτό ανακοίνωσαν διατροφολόγοι, οι οποίοι πήραν μέρος σε συνέδριο στη Θεσσαλονίκη». Αν, όμως, πρέπει να πούμε: «Τα 2.372.656 ευρώ φθάνουν τα κέρδη του μοναδικού νικητή στο Τζόκερ. Με τα νούμερα 6, 32, 22, 2, 7 και τζόκερ το 12, που διάλεξε σε ένα δελτίο αξίας, μόλις, ενός ευρώ, άλλαξε τη ζωή του. Ο 35χρονος νικητής, από τα Χανιά, με τα τρία παιδιά, ηλικίας έξι μηνών, δύο και τριών ετών, μετρά τις δέκα μέρες που απομένουν, έως ότου πάρει τη χρυσή επιταγή, από τον ΟΠΑΠ», ποιος θα θυμάται την ηλικία του τυχερού και ποιος τα κέρδη… Τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα, αν έχει μιλήσει ο Αλογοσκούφης και κάνουμε ρεπορτάζ υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών.

Χρησιμοποιούμε ένα επίγραμμα. Μια παροιμία. Ή λόγια μεγάλων ανδρών. Ή τον τίτλο ενός τραγουδιού. Ή μιας κινηματογραφικής ταινίας. Μετρ του είδους ο Βασίλης Σκουντής. Ας θυμηθούμε τις καλύτερές του στιγμές: «Ξανασμίξανε τα αηδόνια. Γκάλης και Γιαννάκης θα αγωνίζονται και πάλι μαζί, φορώντας τη φανέλα του Παναθηναϊκού». Ή: «Το μάτι… του Τίγρη! Ο Μπάνε Πρέλεβιτς αγριοκοίταξε τον Νάκιτς, έξω από τη γραμμή των 6,25, σηκώθηκε κι έστειλε τη μπάλα στο καλάθι του Ολυμπιακού. Ο φωτεινός πίνακας έγραψε 64-62, η κόρνα της γραμματείας ακούστηκε κι ο ΠΑΟΚ βρέθηκε στον παράδεισο κι οι κόκκινοι στην κόλαση». Ή: «Η Αυτοκρατορία αντεπιτίθεται! Ο Άρης του Ασημακόπουλου, του Χαριτόπουλου, του Μπρούερ και του Κόλινς, θέλει να περπατήσει στα χνάρια της μεγάλης ομάδας του Γκάλη, του Γιαννάκη, του Φιλίππου, του Ρωμανίδη και του Γουίλτζερ». Ή: «Vivere pericolosamente! Αν ο Διαμαντίδης δεν αποφάσιζε να ζήσει επικίνδυνα, στο τελευταίο δευτερόλεπτο του αγώνα της εθνικής μας με τη Γαλλία, δε θα βρισκόμασταν ποτέ στον τελικό». Τώρα θέλετε να παραθέσω κι ένα δικό μου παράδειγμα; Όταν μιλούν οι μετρ του είδους, οι άλλοι σιωπούν.

Βρείτε μια αντίθεση: «Μπορεί ο ΠΑΟΚ να φιλοδώρησε με έξι γκολ τον Ιωνικό στην Τούμπα, ο Γιώργος Κωστίκος, όμως, στη συνέντευξη τύπου, είχε παράπονα! ‘’Βάλαμε έξι γκολ, αλλά δεχτήκαμε ένα από γελοίο λάθος της άμυνας. Οι παίκτες μου μπορεί να πανηγυρίζουν την ευρεία νίκη, εγώ, όμως, ως προπονητής, όταν βλέπω τον αμυντικό να γυρίζει πλάτη στον επιθετικό που επιχειρεί σουτ, γίνομαι θηρίο’’, τόνισε ο έλληνας τεχνικός, μετά το παιχνίδι της Τούμπας». Μην πιέζεστε για να βρείτε μια τέτοια αρχή. Η αντίθεση θα σας κάνει εντύπωση από την πρώτη στιγμή. Χρησιμοποιήστε την μόνον τότε. Πιέστηκα αρκετά για να βρω ένα παράδειγμα και, τελικά, έπεσα σε υπερβολή.

Εκπλαγείτε και προκαλέστε την έκπληξη: «Μια γάτα σκότωσε τη γυναίκα που την τάιζε! Ακούγεται απίστευτο, αλλά είναι αληθινό. Συνέβη στη Θεσσαλονίκη, με θύμα 75χρονη συνταξιούχο του ΙΚΑ, που έμενε μόνη της στην Καλαμαριά». Ακολουθούν οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες(για ρεπορτάζ σε εφημερίδα), ή πλάνα από τη δολοφόνο γάτα(αν εργαζόμαστε σε τηλεόραση), ή δήλωση του ιατροδικαστή(για ραδιοφωνικό ρεπορτάζ).

Υπαινιχθείτε κάτι. Θυμηθείτε τον Ιησού Χριστό. Έδωσε την είδηση για το αν θα περάσουν οι τελώνες και οι Φαρισαίοι τις πύλες του παραδείσου με αυτόν τον τρόπο. «Πιο εύκολα περνά ένας κάβος από την τρύπα της βελόνας, παρά ένας τελώνης στον παράδεισο», είπε και τους καθάρισε… Αν είχατε να περιγράψετε τον αγώνα ΟΦΗ – Ολυμπιακού, θα μπορούσατε να πείτε: «Πιο εύκολα τελειώνει ένας αιώνιος έρωτας, παρά ένα παιχνίδι στο οποίο χάνει ο Θρύλος. Χθες, ο διαιτητής του αγώνα ΟΦΗ – Ολυμπιακού κράτησε έξι λεπτά καθυστέρηση, αλλά οι ερυθρόλευκοι δεν έλεγαν να βρουν δίχτυα. Κι έτσι, με το γκολ του Μαχλά, οι Κρητικοί πήραν τους τρεις βαθμούς της νίκης».

Υποδείξτε. «Αν κάποιος σας πάρει τηλέφωνο και ισχυριστεί ότι είναι φίλος του γιου σας κι έχει να παίρνει πίσω δανεικά, μην τα δώσετε αμέσως. Αυτό έκανε κι ο 80χρονος συνταξιούχος Λ. Κ., από την Τούμπα, αλλά έπεσε σε απατεώνα».

Κάντε χιούμορ. Όπου σας παίρνει. Αποφύγετε να κάνετε χιούμορ στο αεροπορικό δυστύχημα της Νιγηρίας. Κανείς δε θα γελάσει με το αστείο σας. Ούτε εσείς θα γελάτε την επόμενη μέρα, όταν θα σας καλέσουν από το λογιστήριο της επιχείρησης όπου εργάζεστε, για να σας καταβάλουν την αποζημίωσή σας. Αποφύγετε να κάνετε χιούμορ για την ατυχή προσπάθεια του Άρη να κερδίσει το Θρασύβουλο Φυλής. Τα νεύρα του κ. Σκόρδα δεν είναι σε καλή κατάσταση τώρα τελευταία. Και, προπάντων, να είστε διακριτικοί. Χρησιμοποιείστε λεπτό χιούμορ κι όχι χοντρή πλάκα. Δείτε τη διαφορά: «Έτρεχαν και δεν προλάβαιναν, χθες βράδυ, οι αστυνομικοί, όταν κάποιοι διαβάτες, στην παραλία της Θεσσαλονίκης, τους ειδοποίησαν ότι κάποιος είχε κλέψει την ασπίδα από το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Συνέλαβαν δέκα πρόσφυγες από τη Γεωργία, οι οποίοι, το μόνο που είχαν κάνει, ήταν να πειράξουν δυο μαθήτριες Λυκείου». Αυτό είναι λεπτό χιούμορ. Τόσο λεπτό που δεν σπας χαμόγελο. Είναι προτιμότερο, όμως, από το να πεις: «Επιτέλους δούλεψαν, χθες βράδυ, οι άνδρες της ομάδας ‘’Ζ’’. Καταδίωξαν δέκα νεαρούς πρόσφυγες από τη Γεωργία, επειδή πίστεψαν πως ήταν οι δράστες της κλοπής μιας ασπίδας από το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην παραλία της Θεσσαλονίκης. Κουράστηκαν, όμως, άδικα, καθώς αποδείχτηκε ότι την ασπίδα δεν την πήραν οι συλληφθέντες». Σ αυτήν την περίπτωση, τα παράπονα από το γραφείο τύπου της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης, θα πάνε μαζί με τον πρωινό καφέ, στο διευθυντή σας.

Εργασία στην τάξη: Οι σπουδαστές παίρνουν τα στοιχεία μιας είδησης και γράφουν lead με έναν από τους τρόπους που υποδείχτηκαν.

Εργασία στο σπίτι: Οι σπουδαστές βρίσκουν στις εφημερίδες από μία είδηση που να αρχίζει με τους τρόπους τους οποίους διδάχτηκαν.

Τι γίνεται με το άλλο μισό;

Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός, λένε. Άρα, με μια σωστή αρχή, ένα δυνατό lead, καταφέραμε να βγάλουμε τη μισή μας δουλειά. Στα γρήγορα, να πούμε και για την υπόλοιπη.

Εντάξει το lead. To είδαμε, το ξαναείδαμε, το διαβάσαμε (αν πρόκειται να μεταδοθεί από τηλεόραση ή ραδιόφωνο) και μας άρεσε. Τι γίνεται με το υπόλοιπο κείμενο;

Αν ακολουθήσουμε τους απλούς κανόνες που, ήδη, μάθαμε, δεν θα έχουμε ιδιαίτερο πρόβλημα. Δηλαδή:

Αντεστραμμένη πυραμίδα. Συνεχίζουμε με αυτό το στιλ. Πρώτα τα πιο σημαντικά και, ακολούθως, τα μη ουσιώδη.

Απλή γραφή. Δε «στολίζουμε» το κείμενό μας. Σκοπός μας είναι να δώσουμε πληροφορίες στον αναγνώστη. Το κάνουμε με απλό και σύντομο τρόπο. Θυμηθείτε τι έλεγαν οι παλιοί δημοσιογράφοι: «Δείξτε μου έναν δημοσιογράφο που σπαταλά λέξεις, για να σας δείξω έναν τεμπέλη δημοσιογράφο».

Γράφουμε σύντομα. Οι λέξεις μας περιορίζουν. Ο αρχισυντάκτης μας, έχει πει από πριν, πόσες λέξεις θέλει. Δεν το είπε στην τύχη. Ζύγισε τη σοβαρότητα της είδησης και το χώρο –ή χρόνο- που διαθέτει κι αποφάσισε. Δεν πλατειάζουμε. Διαφορετικά, το κείμενό μας θα πάει… αδιάβαστο (τίτλος, εισαγωγή, λεζάντες και μοτό θα δώσουν στον αναγνώστη αυτό που θέλει) ή το ραδιοτηλεοπτικό ρεπορτάζ μας… άκλαυτο (ποιος να δει ένα ρεπορτάζ πέντε λεπτών; Μόνον οι φαντάροι στα φυλάκια του Έβρου –και αν…).

Είμαστε ακριβείς. Μπορεί όταν ακούμε, στο ραδιόφωνο για παράδειγμα, ότι οι νεκροί στην Ινδία, από το τρένο που κατέληξε στο ποτάμι ξεπερνούν τους 100 να μη μας ακούγεται τόσο άσχημο. Όταν, όμως, έχουμε να κάνουμε με ένα τροχαίο, για παράδειγμα, που έγινε στα Τέμπη, με θύματα μαθητές, είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ να γράψουμε, ή να πούμε, ότι έχουμε περίπου δέκα νεκρούς. Σκοτώνουμε τους συγγενείς των παιδιών, που περιμένουν πως και πως, κρεμασμένοι από τα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις, να μάθουν τι απέγιναν τα παιδιά τους.

Είμαστε σαφείς. Το δημοσιογραφικό κείμενο δε «σηκώνει» τερτίπια. Όταν λέμε σύκα, εννοούμε σύκα κι όταν λέμε σκάφη, εννοούμε σκάφη. Όταν λέμε ότι: «Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος τόνισε πως η επίθεση των Γκρίζων Λύκων κατά του Πατριαρχείου είχε ως στόχο την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας και τον πρωθυπουργό Ταγίπ Ερντογάν», εννοούμε κάθε λέξη. Θα ήταν τραγικό να βάλουμε μια λέξη, όπως «Τούρκος πρωθυπουργός», αφού ο Πατριάρχης είναι Τούρκος υπήκοος και μία τέτοια προσθήκη θα άλλαζε πολλά…

Είμαστε εντυπωσιακοί. Ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ διαρκεί ένα με ενάμισι λεπτό. Ένα ραδιοφωνικό ρεπορτάζ δε διαρκεί πάνω από τρία λεπτά. Ένα ρεπορτάζ μιας εφημερίδας, είναι, πάνω κάτω, περί τις 500 λέξεις. Πρέπει να κερδίσουμε τον αναγνώστη μέσα σε αυτά τα στενά πλαίσια. Δεν είμαστε συγγραφείς, για να τον κερδίσουμε στις 500 σελίδες ενός βιβλίου.

Αυτές τις απλές οδηγίες τις θυμόμαστε συνεχώς. Τρέχουν στο μυαλό μας την ώρα που τα δάχτυλά μας τρέχουν στο πληκτρολόγιο.

«Αρκεί να γράψω έτσι για να παραδώσω ένα σωστό ρεπορτάζ», θα ρωτήσετε;

-Όχι, είναι η απάντηση.

Πρέπει να «ζωντανέψουμε» το θέμα. Προσοχή! Να το «ζωντανέψουμε» κι όχι να «κιτρινίσουμε» -να «φουσκώσουμε», δηλαδή, την πραγματικότητα, να κινδυνολογήσουμε, να πούμε και καμία υπερβολή βρε αδερφέ… Με τον τρόπο αυτό μπορεί να… παραζωντανεύουν τα θέματα, πεθαίνει, όμως, η δημοσιογραφία. Είπαμε: να κερδίσουμε τον αναγνώστη με τις 500 λέξεις, να κρατήσουμε την προσοχή του τηλεθεατή σε ενάμισι λεπτό, να κολλήσει η βελόνα του ραδιοφώνου στα τρία λεπτά του ρεπορτάζ.

Εδώ υπάρχει κι ένας άλλος κίνδυνος: να παραδώσουμε ένα ακαδημαϊκό κείμενο. Απλό μεν, σύντομο, αλλά ακαδημαϊκό. Η Ακαδημία προσφέρει πολλά στον τόπο. Δεν παύει, όμως, να αποτελείται κυρίως από ηλικιωμένους στοχαστές. Έχουν λαμπρότητα πνεύματος, αλλά αν δεις μια φωτογραφία τους, σίγουρα θα αντικρίσεις ένα λόμπι, στο οποίο δεν θες να μπεις. Σκοπός μας είναι να βάλουμε τον αναγνώστη στο ρεπορτάζ μας.

Πώς «ζωντανεύουμε» ένα κείμενο;

Όπως και στην περίπτωση του lead, με τους διάφορους τρόπους γραφής του, έτσι και στο κυρίως θέμα, υπάρχουν μέθοδοι για να διαβαστεί, ή να ακουστεί το ρεπορτάζ μας με ευκολία από τον αναγνώστη.

Το μυστικό είναι ένα: περνάμε από το ένα σημείο του κειμένου στο άλλο, χωρίς να αναγκάζουμε τον αναγνώστη να πηγαίνει πάνω-κάτω, για να καταλάβει τι λέμε. Χωρίς να πρέπει να επιστρατέψει το βίντεο, ή το κασετόφωνο, για να καταλάβει τι δίναμε στο ηλεκτρονικό ρεπορτάζ μας.

Πώς το καταφέρνουμε αυτό:

Γνωρίζουμε ελληνικά. Όσο και ν΄ ακούγεται αστείο, είναι βασικό. Χρησιμοποιούμε τις σωστές –απλές- λέξεις, στους σωστούς χρόνους, στις σωστές πτώσεις, στη σωστή σειρά. Γραμματική και Συντακτικό, είναι δύο βιβλία που πρέπει να βρίσκονται πρόχειρα, σε κάθε δημοσιογραφικό συρτάρι. Αν δεν ξέρουμε ελληνικά, θα πνιγόμαστε μέσα στο κείμενό μας. Ή θα πνίγεται ο ακροατής (ή ο τηλεθεατής). Παράδειγμα: «Το υπερπολυτελές κρουαζιερόπλοιο προσάραξε στον προβλήτα του λιμανιού της Θεσσαλονίκης και οι επιβάτες βγήκαν για μια σύντομη βόλτα στην παραλία και στην πλατεία Αριστοτέλους». Αν προσάραζε το πλοίο, οι επιβάτες θα εγκατέλειπαν, όπως όπως, το πλοίο. Με σωστικές λέμβους, πηδώντας στο νερό, ή με τη βοήθεια του πληρώματος.

Αποφεύγουμε τις συνδετικές λέξεις. Απλά μεγαλώνουν το κείμενο. Δεν προσφέρουν τίποτα ιδιαίτερο, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Παράδειγμα: «Τους νεκρούς ανέσυραν, από τα συντρίμμια, άνδρες της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Εξάλλου, τροχονόμοι ρύθμιζαν την κίνηση, επειδή η νταλίκα είχε ανατραπεί σχεδόν σε όλο το πλάτος του δρόμου. Επίσης, είχε δημιουργηθεί ένα ρεύμα κυκλοφορίας, από εργάτες γειτονικού δήμου, για να διέρχονται τα αυτοκίνητα χωρίς πρόβλημα. Παράλληλα, βυτιοφόρα του δήμου έριχναν νερό στο οδόστρωμα και στα παρακείμενα χωράφια, για να μην ξεσπάσει πυρκαγιά από τα καύσιμα τα οποία μετέφερε η νταλίκα. Ακόμη, συνεργείο υπηρεσίας παροχής οδικής βοήθειας, με ειδικό γερανό, ανασήκωσε τα συντρίμμια των δύο Ι.Χ. κι ελευθέρωσε, τρεις ώρες μετά, την εθνική οδό. Τέλος, οι τραυματίες μεταφέρθηκαν με ασθενοφόρο του ΕΚΑΒ, στο νοσοκομείο Καβάλας». Διαγράψτε την πρώτη λέξη κάθε πρότασης, διαβάστε το κείμενο και δείτε από μόνοι σας ότι «λειτουργεί» μια χαρά, χωρίς τις λέξεις αυτές.

Αποφεύγουμε την παθητική φωνή. Είναι καλύτερο να πεις «συνεργεία του δήμου καθάρισαν το οδόστρωμα από τα συντρίμμια», παρά «τα συντρίμμια που βρίσκονταν διάσπαρτα στο οδόστρωμα, καθαρίστηκαν από συνεργεία του δήμου».

Βάζουμε διαλόγους. Δίνουν ζωντάνια και στο κείμενο και στο τηλεοπτικό και ραδιοφωνικό ρεπορτάζ. Δείτε: «Στο σημείο εκείνο παρενέβη ο πρόεδρος του δικαστηρίου και ζήτησε από τον κατηγορούμενο να επαναλάβει τι έγινε τη νύχτα του φόνου. Ο 47χρονος κατηγορούμενος υποστήριξε ότι δε θυμόταν το παραμικρό, επειδή είχε γλιστρήσει στο αίμα κι είχε χτυπήσει το κεφάλι του. Ισχυρίστηκε, ακόμη, ότι άκουσε έναν κρότο, σα να έκλεινε μια πόρτα, όσο ήταν ζαλισμένος». Καλό, δε λέω, αλλά μήπως είναι καλύτερο το εξής; «Στο σημείο εκείνο παρενέβη ο πρόεδρος του δικαστηρίου: Πρ.: Κατηγορούμενε, μπορείτε να επαναλάβετε τι έγινε τη νύχτα του φόνου; Κατ.: Δε θυμάμαι το παραμικρό, κ. πρόεδρε, επειδή γλίστρησα στο αίμα, έπεσα και χτύπησα το κεφάλι μου. Πρ.: Και δεν θυμάσαι τίποτα απολύτως; Κατ.: Η αλήθεια είναι ότι άκουσα έναν κρότο, σα να έκλεινε μια πόρτα, όσο ήμουν ζαλισμένος, πεσμένος στο πάτωμα». Στο τηλεοπτικό ρεπορτάζ, οι διάλογοι μεταξύ των πολιτικών στη Βουλή, για παράδειγμα, είναι συνηθισμένο «τρικ». Όντως, δίνουν ζωντάνια στο ρεπορτάζ. Στο ραδιόφωνο καλό είναι να αποφεύγουμε διαλόγους άνω των τριών συνομιλητών. Ο ακροατής δεν μπορεί να συγκρατήσει το ποιος είναι ποιος. Κι όταν δίνουμε το λόγο στην «πηγή» μας, καλό είναι να λέμε ποιος είναι, αφού στο ραδιόφωνο δεν υπάρχει η ευκολία του «σούπερ» -του γραφικού στο οποίο αναφέρεται ονοματεπώνυμο και ιδιότητα του συνομιλητή μας.

Χρησιμοποιούμε γραφήματα. Όταν έχουμε να κάνουμε με πλούσιο, χρήσιμο, αλλά βαρετό υλικό (τον κατάλογο των επιχειρήσεων οι οποίες μπορούν να ενταχθούν στα ΟΠΠΑΧ κάποιου νομού, για παράδειγμα) δεν είναι καλό να τις βάζουμε τη μία κάτω από την άλλη, σα λίστα. Χρησιμοποιούμε πίνακες, που ομορφαίνουν τη σελίδα της εφημερίδας. Αλλά και στην τηλεόραση χρησιμοποιείται η ίδια τακτική, ειδικά για ρεπορτάζ οικονομικού ενδιαφέροντος. Για παράδειγμα, είναι καλύτερο να παρουσιάσουμε ένα γραφικό με την πορεία της τιμής του πετρελαίου ανά μήνα, αντί να αφηγούμαστε: «Τον Ιανουάριο η τιμή του αργού στην Νέα Υόρκη ήταν στα 38 δολάρια το βαρέλι, τον Φεβρουάριο ανέβηκε στα 42, εκτινάχτηκε στα 56 δολάρια τον Μάρτιο, τον Απρίλιο είχαμε μία πτώση δέκα δολαρίων…» κ.λπ. Φυσικά, το πλάνο του γραφικού μας συνοδεύεται από αυτό το σπικάζ, όμως έτσι δεν κουράζει τον τηλεθεατή.

Επίδειξη γνώσεως δεν χρειάζεται. Τα κείμενά μας τα διαβάζει ΟΛΟΣ ο κόσμος. Γράφουμε απλά.

Γράφουμε χωρίς επίθετα. Το αθλητικό ρεπορτάζ τα χρησιμοποιεί κατά κόρον. «Ήρωες οι παίκτες του ΠΑΟΚ στο ΟΑΚΑ», λένε κάποιες εφημερίδες. Αλήθεια, πώς να χαρακτηρίσεις, τότε, τον Καραϊσκάκη, ή τον Κολοκοτρώνη; Ο παλιός αθλητικογράφος Τάκης Χασήρ, όταν κάποιος νέος συντάκτης έγραφε: «ο μάγος της μπάλας Τάκης Νικολούδης», έλεγε: «Κι αν γράψεις για τον Μαραντόνα, πώς θα τον αποκαλέσεις»;

Αποφεύγουμε τα κλισέ. Φράσεις όπως: «στην κηδεία του παλικαριού ράγισαν και οι πέτρες», έχουν γραφεί χιλιάδες φορές. Δεν προσφέρουν τίποτα, ούτε στον αναγνώστη, ούτε στο δημοσιογράφο. Πολλοί συνάδελφοι γράφουν: «τραγικό θάνατο βρήκαν τέσσερις Αλβανοί κι ένας Έλληνας, σε τροχαίο στη Χαλκιδική». Άλλη μια φράση κλισέ. Μην ξεχνάτε, ότι ένας θάνατος είναι ΠΑΝΤΑ τραγικός.

Γράφουμε ή αφηγούμαστε, το τι έγινε. Όχι το τι θα γίνει. Ή γνωρίζουμε την πληροφορία και τη μεταφέρουμε, ή δεν τη γνωρίζουμε και δε λέμε κουβέντα. Το περίφημο «κύκλοι του πρωθυπουργού ανέφεραν» δεν το πιστεύει ούτε ο πρωθυπουργός, ούτε το κοινό, ούτε ο ίδιος ο δημοσιογράφος που το λέει.

Χρησιμοποιούμε σύντομες φράσεις. Όταν δουλεύουμε στο ραδιόφωνο ή την τηλεόραση, μπορούμε να τις διαβάσουμε εύκολα. Όταν γράφουμε σε εφημερίδα, βοηθάμε τον αναγνώστη να μη χαθεί στο κείμενο.

Βλέπετε ότι, τα περισσότερα από αυτά, τα είχαμε, ήδη, πει. Και θα τα ξαναπούμε, πολλές φορές. Γιατί το να γράφεις δημοσιογραφικά, σημαίνει να γράφεις απλά. Κι όχι λογοτεχνικά. Απλά, με σωστά ελληνικά.

Το δεύτερο όπλο μας: η έρευνα

Επιτέλους, ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για το reporting. Γιατί, όπως ήδη έχουμε πει, reporting είναι η έρευνα. Είναι το δεύτερο όπλο μας, εκτός του λόγου. Κι είναι το πιο ισχυρό.

Αν γράψουμε απλά, θα καταφέρουμε να δώσουμε ένα βατό ρεπορτάζ στον αρχισυντάκτη μας. Πρέπει, όμως, να κάνουμε σωστή έρευνα, για να δώσουμε ένα –εκτός από βατό- ολοκληρωμένο ρεπορτάζ.

 

Βρε, καλώς την είδηση

Σε μια εφημερίδα, ένα ραδιοφωνικό σταθμό, ένα τηλεοπτικό κανάλι, οι ειδήσεις έρχονται με διάφορους τρόπους:

Από ανακοινώσεις. Όλοι οι φορείς –ή, τουλάχιστον, οι περισσότεροι- διαθέτουν γραφείο τύπου. Ο συνάδελφος που εργάζεται σε αυτό, επιμελείται το δελτίο τύπου. Το στέλνει είτε με φαξ, είτε με μέιλ, στο μέσον στο οποίο εργαζόμαστε. Το παραλαμβάνει ο αρχισυντάκτης, μας το δίνει και ακολουθεί η φράση: «κάνε κάτι μ΄αυτό».

Από τηλεφωνήματα. Μπορεί να δεχτούμε τηλεφώνημα από μία πηγή μας. Ή από έναν απλό αναγνώστη. Εκατοντάδες φορές έχω σηκώσει το τηλέφωνο, στο μέσο στο οποίο εργαζόμουν κι άκουγα από την άλλη πλευρά, έναν απλό άνθρωπο, να μου δίνει μια σημαντική είδηση: «Τηλεφωνώ από την Περαία και η βρύση μας τρέχει λάσπη». Ή: «Εδώ και μια ώρα δεν έχουμε φως στο κέντρο της πόλης».

Από την ατζέντα των εκδηλώσεων. Οι προϊστάμενοι των ρεπορτάζ κρατούν κι ενημερώνουν μια ατζέντα με προγραμματισμένα θέματα. Συνήθως οι ρεπόρτερ είναι αυτοί που τους τα θυμίζουν. Αν, για παράδειγμα, καλύπτετε το ρεπορτάζ δήμου, γνωρίζετε ότι, κάθε Παρασκευή, στις 12 το μεσημέρι, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, δίνει συνέντευξη τύπου. Ότι κάθε δεύτερη Πέμπτη, στις 7 το βράδυ, συνεδριάζει το δημοτικό συμβούλιο. Αυτές οι εκδηλώσεις περνάνε στην ατζέντα και αποτελούν αντικείμενο ρεπορτάζ, όταν… έρθει η ώρα τους.

Από το αρχείο. Υπάρχουν θέματα που «τρέχουν», αλλά προσωρινά δεν αναφέρονται, επειδή οι εξελίξεις δεν έχουν ενδιαφέρον για το κοινό. Για παράδειγμα, μετά από μία δολοφονία, ο δράστης θα πάει στον εισαγγελέα, από εκεί στον ανακριτή, θα απολογηθεί και θα προφυλακιστεί. Κατά τη διάρκεια της προφυλάκισής του, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, η υπόθεση δεν έχει ενδιαφέρον για το κοινό. Όταν, όμως, προσδιοριστεί η δίκη, το θέμα επανέρχεται. Μια μέρα πριν, ο ρεπόρτερ του δικαστικού ρεπορτάζ, μπορεί να δώσει μια «προαγγελία». Να θυμίζει την υπόθεση και να προτάσσει ότι «Η υπόθεση του τριπλού φονικού στη Νέα Πέλλα θα ξαναζωντανέψει, αύριο, στην αίθουσα του Μικτού Ορκωτού Δικαστηρίου Θεσσαλονίκης. Στο εδώλιο θα καθίσει ο Γιώργος Σεϊτάνης, 42 χρονών πλέον, ο οποίος, πριν τρία χρόνια, είχε δολοφονήσει τη μάνα του, την αδελφή και τον θείο του, επειδή δεν του έδιναν χρήματα να αγοράσει ναρκωτικά».

Από τα πρακτορεία ειδήσεων. Δυο κρατικά πρακτορεία ειδήσεων λειτουργούν στην Ελλάδα: το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων και το Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Πρόσφατα συνενώθηκαν. Τα πρακτορεία λειτουργούν ως μέσο ενημέρωσης. Δηλαδή, σε αυτά εργάζονται διευθυντές, αρχισυντάκτες, συντάκτες ύλης, διορθωτές, ρεπόρτερ. Συνήθως, για κάθε γεγονός που καλύπτουν, στέλνουν ολοκληρωμένο ρεπορτάζ. Για τα περισσότερα θέματα που καλύπτουν, πάντως, αποστέλλουν περιορισμένο αριθμό λέξεων. Παλιότερα έστελναν τηλεγραφήματα στα ΜΜΕ τα οποία ήταν συνδρομητές τους. Με την πάροδο του χρόνου, χρησιμοποιούσαν το τέλεξ. Τώρα πλέον, χρησιμοποιούν το Ίντερνετ.

Από το σημείο αυτό και μετά, αρχίζει η έρευνα.

Σκοπός μας είναι

Να κάνουμε «φύλλο και φτερό» κάθε πηγή, σχετική με το ρεπορτάζ.

Να συγκεντρώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία.

Να μην αφήσουμε ούτε μία απορία μας (άρα και απορία του κοινού) χωρίς να απαντηθεί.

Να διασταυρώσουμε κι από άλλες πηγές, κάθε στοιχείο που συγκεντρώνουμε.

Να βρούμε πίνακες, φωτογραφίες, έγγραφα, πλάνα, φυσικούς ήχους, για να ντύσουμε αυτά που θα λέμε ή θα γράφουμε.

Το μυστικό είναι ένα: ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕ. Κι έτσι προχωρούμε, από απορία σε απορία, από ερώτηση σε άλλη ερώτηση. Κι όταν λύσουμε όλες τις απορίες μας, όταν έχουμε απαντήσει στα περίφημα πέντε ερωτήματα(who, when, where, what, why), αλλά και στο πονηρό έκτο (so what), τότε είμαστε έτοιμοι να παρουσιάσουμε το ρεπορτάζ μας.

Έρευνα λοιπόν;

Θα μπορούσε να πει κάποιος: «αφού στα ΜΜΕ φθάνουν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο οι ειδήσεις, τι χρειάζεται η έρευνα, το reporting; Για τους εξής λόγους:

Μια είδηση μπορεί να έρθει καλυμμένη. Το δελτίο τύπου, για παράδειγμα, μπορεί να αναφέρει τα εξής: «Αναβάλλεται η προγραμματισμένη παρουσίαση του βιβλίου του καθηγητή Γ. Αποστολόπουλου, η οποία επρόκειτο να γίνει στο Πανεπιστήμιο Μακεδονία, την Τετάρτη, 2 Νοεμβρίου 2005. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί εν ευθέτω χρόνω. Η ακριβής ημέρα και ώρα, θα ανακοινωθεί με νέο δελτίο τύπου». Όπως διαβάζουμε το συγκεκριμένο δελτίο, δεν μας κινεί το ενδιαφέρον. Κι όμως, πίσω από αυτήν την αναβολή κρύβεται μια μεγάλη πολιτική είδηση: στην παρουσίαση του βιβλίου επρόκειτο να μιλήσει ο βουλευτής Κερκύρας της Νέας Δημοκρατίας Νίκος Γεωργιάδης. Είναι ο βουλευτής ο οποίος χαρακτήρισε «μπούρδα» το θέμα της ονομασίας των Σκοπίων.

Μια είδηση μπορεί να φθάσει μόνον από μία πλευρά. Για παράδειγμα, από το ΠΑΣΟΚ ανακοινώθηκαν τα εξής: «Σφοδρή επίθεση, κατά του πρωθυπουργού και της κυβερνητικής πολιτικής στα εξωτερικά θέματα, εξαπέλυσε, από το βήμα της βουλής, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Γιώργος Παναδρέου. Στην προ ημερήσιας διάταξης συζήτηση στη Βουλή, ο κ. Παπανδρέου κέρδισε τις εντυπώσεις και αντέστρεψε το πολιτικό σκηνικό, καθώς απέδειξε ότι η κυβέρνηση προχωρά χωρίς πλάνο και πρόγραμμα στο θέμα της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας. Ο κ. Παπανδρέου τόνισε: ‘’Εμείς ήμασταν αυτοί που εξασφαλίσαμε, στο Ελσίνκι, την αναγνώριση της Κύπρου από την Τουρκία. Τότε ζητούσατε την παραίτησή μας. Τώρα, χειροκροτάτε. Εμείς τι να ζητήσουμε’’. Ο κ. Παπανδρέου καταχειροκροτήθηκε από το σύνολο των βουλευτών». Μόνο που στα χέρια μας έχουμε και μια δεύτερη ανακοίνωση: Από τη Νέα Δημοκρατία ανακοινώθηκαν τα εξής: «Ηχηρή απάντηση στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης έδωσε, από τη Βουλή, κατά την προ ημερήσιας διάταξης συζήτηση για τα εξωτερικά θέματα, ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής. ‘’εσείς ήσασταν αυτοί που παρακαλούσατε να φυσήξει ο αέρας και να πάρει τη σημαία των Ιμίων. Εμείς, υπεύθυνα, με σεμνότητα και ταπεινότητα, θέσαμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο η Τουρκία, για να πλησιάσει την πόρτα της Ευρώπης, θα πρέπει να κινηθεί και να αλλάξει: στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο θέμα των θρησκευτικών ελευθεριών, στο θέμα της λειτουργίας της Σχολής της Χάλκης, στο θέμα της αναγνώρισης κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως είναι η Κύπρος’’. Με τη λήξη της ομιλίας του πρωθυπουργού, όρθιοι οι περισσότεροι βουλευτές τον χειροκρότησαν». Και τώρα; Πού βρίσκεται η αλήθεια;

Η είδηση μπορεί να μην έλθει ποτέ. «Χαμός στη Γιαννιτσών, κύριε διευθυντά. Έσπασε ένας αγωγός της ύδρευσης και έχει διακοπεί η συγκοινωνία», είπε ο καφετζής της εφημερίδας. Καμία ανακοίνωση δεν είχε έλθει για το θέμα αυτό στα φαξ της εφημερίδας, ή του τηλεοπτικού σταθμού στον οποίο εργάζεστε. Το θέμα, όμως, υπάρχει. Και αφορά πολύ κόσμο.

Μια είδηση μπορεί να έρθει «μισή». Το τηλεγράφημα του ΑΠΕ που έχετε στα χέρια σας, μπορεί να λέει ότι: «Ισχυρή σεισμική δόνηση μεγέθους 5,2 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ καταγράφηκε από το τηλεμετρικό σύστημα σεισμογράφων του Εργαστηρίου Γεωφυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στις 10.32 μ.μ. σήμερα. Το επίκεντρο της δόνησης εντοπίζεται σε απόσταση 25 χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης, στην περιοχή της Λίμνης Βόλβης. Το φαινόμενο παρακολουθείται». Η είδηση είναι ότι έγινε σεισμός στη Βόλβη. Ερωτήματα, όμως, όπως «υπάρχει κίνδυνος νέας δόνησης;» ή «είχαμε ζημιές ή θύματα από το σεισμό;» δεν απαντώνται στην ανακοίνωση του εργαστηρίου. Ο ρεπόρτερ είναι αυτός που θα πρέπει να βρει τις απαντήσεις, από τις έγκυρες πηγές του και να τις μεταδώσει.

Μπορεί η είδηση να μην καλύπτει τις ανάγκες του μέσου στο οποίο εργάζεστε. Για παράδειγμα, μπορεί η εφημερίδα σας να θέλει να αναπτύξει σε δύο σελίδες τη βλάβη στον αγωγό. Ο ρεπόρτερ θα πρέπει:

α. να περιγράψει το γεγονός.

β. να το στηρίξει με επιπλέον ρεπορτάζ, όπως δηλώσεις του κόσμου, των υπευθύνων, ειδικών επιστημόνων για την ποιότητα του νερού στο δίκτυο, ή την παλαιότητα του δικτύου, δηλώσεις του δημάρχου της περιοχής και του επικεφαλής της μείζονος αντιπολίτευσης στο δήμο.

Στο κάτω κάτω της γραφής, πρόσβαση στις ανακοινώσεις, χάρη στην τεχνολογία και το Ίντερνετ, μπορεί να έχει ο καθένας. Ο αναγνώστης ή ο τηλεθεατής, ή ο ακροατής, περιμένει από το δημοσιογράφο να κάνει ένα ξεσκαρτάρισμα των ανακοινώσεων και να δώσει στις πιο σημαντικές από αυτές τις δέουσες προεκτάσεις.

Μεθοδολογία και τεχνικές

Πριν αρχίσουμε να εξετάζουμε τη μεθοδολογία της δημοσιογραφικής έρευνας και τις τεχνικές της, καλό θα ήταν να μπούμε σε ξένα χωράφια (μήπως είναι η πρώτη φορά, άλλωστε;) και να πούμε μερικά πράγματα ακόμη, για τις ειδήσεις. Συγκεκριμένα, να δούμε πότε ένα γεγονός είναι είδηση.

Παράδειγμα: Φουριόζος μπήκε στο γραφείο σύνταξης της εφημερίδας, ο συντάκτης του δημοτικού ρεπορτάζ. «Έχω πολύ πράμα», είπε στον προϊστάμενό του. «Ο δήμαρχος φεύγει για τη Ρουμανία, για να παραστεί στην αδελφοποίηση της Θεσσαλονίκης με την Κράιοβα. Θα πάρει μαζί του τρεις δημοσιογράφους και μου είπε να πάω. Στη συνέντευξη είπε, ακόμη, ότι ο υπουργός Χωροταξίας Περιβάλλοντος και Δημοσίων Έργων, τον διαβεβαίωσε ότι το μετρό θα γίνει όπως και να ΄χει, ακόμη και αν χρειαστεί να αντληθούν πόροι από το δημόσιο».

Θέλετε την απάντηση του προϊσταμένου;

-Ωραία! Κάνε ένα 120άρι για το ταξίδι, γράψε αυτά που είπε ο δήμαρχος για το μετρό σε ένα 250άρι και ειδοποίησε τους ρεπόρτερ του Ελεύθερου, του Οργανισμών και τον ανταποκριτή μας στην Αθήνα, ότι τους θέλω. Από σένα θέλω 150 λέξεις τι λέει ο Βούγιας για το μετρό και 100 λέξεις την άποψη του Σαχίνη. Κι ετοίμασε το διαβατήριό σου για την Κράιοβα. Εγκρίνεται το ταξίδι.

Ο προϊστάμενος (αρχισυντάκτης του ρεπορτάζ) ανέθεσε στον ανταποκριτή στην Αθήνα να γράψει 250 λέξεις για το τι υποσχέθηκε ο υπουργός, στον ρεπόρτερ του Οργανισμών να μιλήσει με τον πρόεδρο του Τεχνικού Επιμελητηρίου και να γράψει ένα 300άρι και στον ρεπόρτερ του Ελεύθερου να βρει πού βρίσκεται η ιστορία με το μετρό και να γράψει ένα ιστορικό 540 λέξεων.

-Να αρχίζεις από τη δήλωση του υπουργού. Αλλά μην την αναπτύξεις, θα έχουμε πλαίσιο γι αυτό, του είπε.

Με αυτό το παράδειγμα είδαμε, ουσιαστικά, τη μεθοδολογία του ρεπορτάζ. Ο σκοπός μας, όμως, ήταν να καταλάβουμε πώς ο αρχισυντάκτης ρεπορτάζ ιεράρχησε τις δύο ειδήσεις.

Ιεραρχία! Ιερή στο στρατό και στη δημοσιογραφία

Όσο εργάζεται, ο αρχισυντάκτης, αλλά και ο ρεπόρτερ, πρέπει να περνά την κάθε είδηση από ένα κόσκινο με οκτώ τρύπες. Από όσες περισσότερες περνά μια είδηση, τόσο πιο σημαντική είναι.

Οι αξίες της είδησης είναι οι εξής:

Επικαιρότητα: Δεν υπάρχει τίποτα πιο παλιό από μια χθεσινή είδηση. Η είδηση διαβάζεται όπως τρώγεται το κουλούρι: φρέσκια. Έχετε φάει χθεσινό κουλούρι;

Εγγύτητα: Είδηση είναι ο εκτροχιασμός τρένου στην Ινδία, είδηση είναι και ο εκτροχιασμός τρένου στη Γέφυρα Θεσσαλονίκης. Μόνον που στη δεύτερη περίπτωση έχει γίνει δίπλα μας, άρα επηρεάζει τη ζωή μας περισσότερο.

Ενδιαφέρον: Ας μείνουμε στον εκτροχιασμό. Ο εκτροχιασμός του τρένου στη Γέφυρα ενδιαφέρει πολλούς περισσότερους από τους αναγνώστες ή τους ακροατές ή τους τηλεθεατές μας. Αγωνιούν, ίσως, για την τύχη συγγενών τους. Άρα έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την είδηση του εκτροχιασμού στην Ινδία.

Συγκίνηση: Όταν εκτροχιάστηκε το τρένο έξω από το σταθμό της Θεσσαλονίκης, είχαν τραυματιστεί ελαφρά 17 άνθρωποι. Δεν είχε σκοτωθεί κανείς. Ένα παιδάκι, μόλις επτά μηνών, είχε τραυματιστεί σοβαρά. Η κοινή γνώμη ενδιαφερόταν για την κατάσταση της υγείας του. Είχε συγκινηθεί από τον αγώνα που έδινε, να κρατηθεί στη ζωή. Ειδήσεις με το συγκινητικό στοιχείο δεν απουσιάζουν ποτέ από ένα δελτίο ειδήσεων, ή μία εφημερίδα.

Εκκρεμότητα: όταν μια είδηση δεν έχει «κλείσει», αλλά  βρίσκεται σε εξέλιξη για δύο, ή τρεις, ή και περισσότερες ημέρες, εμπεριέχει το στοιχείο της εκκρεμότητας. Η κατάσταση της υγείας του παιδιού που τραυματίστηκε στον εκτροχιασμό ενδιέφερε και την επομένη και δυο μέρες μετά το ατύχημα. Γι αυτό και η είδηση φιγουράριζε από τις πρώτες.

Σπανιότητα. Μια είδηση είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα, όταν έχει το στοιχείο της σπανιότητας. Για παράδειγμα, η είδηση με το παιδάκι που τραυματίστηκε στον εκτροχιασμό, είχε αυτό το στοιχείο. Το παιδάκι τραυματίστηκε όταν πετάχτηκε, μετά τον εκτροχιασμό, από το παράθυρο του βαγονιού στα χωράφια. Αυτό δε συμβαίνει κάθε μέρα. Έτσι, τράβηξε –ακόμη περισσότερο- το ενδιαφέρον του κοινού.

Σύγκρουση. Να γιατί ένας ποδοσφαιρικός αγώνας είναι είδηση. Εμπεριέχει τη σύγκρουση μεταξύ 22 ποδοσφαιριστών, μεταξύ διαφορετικών ποδοσφαιρικών νοοτροπιών, μεταξύ κρατών. Το κοινό ενδιαφέρεται για το αποτέλεσμα της σύγκρουσης και –συνήθως- τάσσεται με τον ασθενέστερο.

Συνέπειες. Η είδηση για έναν σεισμό, είναι πάντα σημαντική. Γίνεται ακόμη πιο σημαντική, όταν αυξάνονται οι συνέπειες. Άλλες συνέπειες έχει ένας σεισμός στη Θεσσαλονίκη, μεγέθους 4 Ρίχτερ κι άλλες ένας σεισμός 6 Ρίχτερ. Κι άλλες συνέπειες έχει, όπως λέει κι ο Χ. Πασαλάρης το σκάνδαλο Λουΐνσκι, από τη στιγμή που εμπλέχθηκε ο τότε πλανητάρχης Μπιλ Κλίντον.

Μια τεχνική, λοιπόν, που μπορούμε να χρησιμοποιούμε, είναι να περνάμε τις ειδήσεις από το φίλτρο των στοιχείων της είδησης. Όσα περισσότερα στοιχεία έχει μία είδηση, τόσο περισσότερο ενδιαφέρουσα είναι.

Πολλοί ρεπόρτερ, πολλά ρεπορτάζ

Ο ρεπόρτερ βρίσκεται παντού. Κάθε τμήμα της εφημερίδας έχει τους ρεπόρτερ του. Το τμήμα ρεπορτάζ είναι το πολυπληθέστερο. Δικαίως. Ο ρεπόρτερ είναι τα μάτια και τα αυτιά της εφημερίδας, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης. Αυτός ανακαλύπτει την είδηση, αυτός την αναπτύσσει και την παρουσιάζει.

Ας δούμε, λοιπόν, πόσα είδη ρεπορτάζ υπάρχουν:

Πολιτικό ρεπορτάζ.

Τι είναι: Θεωρείται η κορωνίδα των ρεπορτάζ. Καλύπτει τα πολιτικά και διπλωματικά γεγονότα.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι πολιτικοί ρεπόρτερ πρέπει να είναι έμπειροι, με ευρεία γνώση πολιτικής ιστορίας και πολλές γνωριμίες. Έχουν ταξιδέψει πολύ. Μιλούν πολλές γλώσσες. Κι έχουν περάσει από πολλά άλλα ρεπορτάζ. Γιατί, μην ξεχνάτε, ψάρι δε θα φάτε, αν δε βρέξετε… τα μπατζάκια σας.

Πηγές: Ο ανώτατος άρχοντας μιας χώρας και οι συνεργάτες του. Ο πρωθυπουργός και οι άνθρωποί του. Οι υπουργοί, οι υφυπουργοί, οι γενικοί γραμματείς. Ο υπουργός επικρατείας. Οι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων, οι βουλευτές και τα στελέχη των κομμάτων. Αλλά ακόμη και ο οδηγός του βουλευτή ή του υπουργού, η γραμματέας του, ο οποιοσδήποτε μπορεί να δώσει πληροφορίες.

Κοινοβουλευτικό ρεπορτάζ

Τι είναι: Το πρώτο ξαδελφάκι του πολιτικού ρεπορτάζ. Καλύπτει ό,τι γίνεται στη Βουλή.

Ποιοι το καλύπτουν: οι κοινοβουλευτικοί συντάκτες. Έμπειροι, με ευρεία γνώση πολιτικής ιστορίας και πολλές γνωριμίες. Έχουν ταξιδέψει πολύ. Μιλούν πολλές γλώσσες. Κι έχουν περάσει από πολλά άλλα ρεπορτάζ.

Πηγές: Ο πρόεδρος και οι αντιπρόεδροι της Βουλής. Οι βουλευτές, αλλά ακόμη και οι οδηγοί τους, οι γραμματείς, ακόμη και οι στενογράφοι της Βουλής.

Οικονομικό Ρεπορτάζ

Τι είναι: Δεύτερο ξαδελφάκι του πολιτικού ρεπορτάζ. Ασχολείται με τα οικονομικά θέματα. Ό,τι γίνεται στα υπουργεία του οικονομικού κύκλου, στο Χρηματιστήριο, στις Τράπεζες, στις επιχειρήσεις. Πριν μερικά χρόνια ήταν το δεύτερο τη τάξει ρεπορτάζ. Υποβαθμίστηκε μετά το σκάνδαλο του χρηματιστηρίου, καθώς μειώθηκε το ενδιαφέρον του κόσμου.

Ποιοι το καλύπτουν: οι ρεπόρτερ του οικονομικού ρεπορτάζ. Επίσης έμπειροι, με ευρεία γνώση οικονομικών. Πολυταξιδεμένοι και πολύγλωσσοι. Κι αυτοί έχουν περάσει από άλλα ρεπορτάζ.

Πηγές: Οι υπουργοί των υπουργείων του οικονομικού κύκλου, οι υφυπουργοί, οι γενικοί γραμματείς, τα στελέχη των υπουργείων. Διευθυντές αλλά και απλοί υπάλληλοι τραπεζών. Στελέχη επιχειρήσεων και απλοί υπάλληλοι. Ο πρόεδρος του Χρηματιστηρίου, των επί μέρους χρηματιστηριακών αγορών, στελέχη και υπάλληλοι.

Αστυνομικό ρεπορτάζ

Τι είναι: Το ρεπορτάζ που καλύπτει τις ειδήσεις του αστυνομικού δελτίου. Μπορεί το πολιτικό και το οικονομικό ρεπορτάζ να δίνουν κύρος, το αστυνομικό ρεπορτάζ, όμως, δίνει φύλλα, ακροαματικότητες και τηλεθεάσεις. Οι εφημερίδες δείχνουν να το έχουν ξεχάσει, αν και οι τοπικές θα έπρεπε να το έχουν στην πρώτη γραμμή. Δυστυχώς, μεγάλα θέματα καλύπτονται με ισχνά μονόστηλα

Ποιοι το καλύπτουν: οι αστυνομικοί ρεπόρτερ. Αυτοί που ξεχνούν τι σημαίνει ωράριο. Η Βουλή ολοκληρώνει τις εργασίες της μια συγκεκριμένη ώρα. Οι δολοφόνοι μπορεί να χτυπήσουν ανά πάσα στιγμή. Ο αστυνομικός ρεπόρτερ έχει «ειδικές αντοχές», αλλά και πένα γλαφυρή. Διαχειρίζεται ένα ζωντανό ρεπορτάζ, με ζωντανό τρόπο.

Πηγές: Ο υπουργός Δημόσιας τάξης, ο υφυπουργός, στελέχη του υπουργείου. Ο αστυνομικός διευθυντής, ο αστυνομικός επιθεωρητής, απλοί αστυνομικοί, διοικητές τμημάτων. Το γραφείο δημοσίων σχέσεων της Αστυνομικής Διεύθυνσης. Αλλά και απλοί άνθρωποι. Τελευταία, λόγω της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, η αστυνομία ανακοινώνει όλο και λιγότερα στοιχεία. Ο καλός ρεπόρτερ πρέπει να έχει την είδηση πλήρη.

Δικαστικό ρεπορτάζ

Τι είναι: ασχολείται με όσα συμβαίνουν στη δικαιοσύνη, τις δικαστικές αίθουσες και τα σωφρονιστικά ιδρύματα. Κι αυτό δίνει φύλλα, τηλεθεάσεις και ακροαματικότητες.

Ποιοι το καλύπτουν: οι δικαστικοί ρεπόρτερ. Μπορεί η δουλειά τους να φαίνεται εύκολη, αλλά μην τη μπερδεύετε με αυτήν του γραμματέα της έδρας ενός δικαστηρίου. Δεν κρατούν πρακτικά. Μεταφέρουν το κλίμα μιας δίκης. Βάζουν τα αυτιά και τα μάτια τους στα εισαγγελικά γραφεία. Δημοσιεύουν σαφείς και πλήρεις ειδήσεις. Λάθη στο δικαστικό ρεπορτάζ δε χωρούν. Γι αυτό είναι ιδιαίτερα έμπειροι, με γλαφυρό λόγο και πένα, αλλά και προσεκτικοί.

Πηγές: Ο υπουργός Δικαιοσύνης, τα στελέχη του υπουργείου. Οι εισαγγελείς. Οι πρόεδροι των δικαστηρίων. Οι απλοί δικαστικοί υπάλληλοι. Οι ανακριτές και οι γραμματείς τους. Τα γραφεία των διεκπεραιώσεων. Τα γραφεία δημοσίευσης βουλευμάτων. Δικηγόροι και οι πελάτες τους.

Στρατιωτικό ρεπορτάζ

Τι είναι: καλύπτει κάθε στρατιωτική δραστηριότητα. Από ασκήσεις ως ατυχήματα στο στράτευμα κι από τις παραβιάσεις του εναέριου χώρου μας, ως τις επεμβάσεις των δυνάμεων του ΝΑΤΟ σε γειτονικές χώρες και τη συμμετοχή των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων σε αυτές.

Ποιοι το καλύπτουν: οι ρεπόρτερ του στρατιωτικού ρεπορτάζ. Έμπειροι, έτοιμοι να περάσουν και κάποιες μέρες σε συνθήκες στρατού. Αποφασισμένοι ότι μπορεί να αντιμετωπίσουν και δύσκολες καταστάσεις. Αν και σε περιπτώσεις πολέμου, τη σκυτάλη παίρνουν οι πολεμικοί ανταποκριτές (οι οποίοι στην πλειοψηφία τους πριν αναλάβουν αυτές τις δύσκολες δημοσιογραφικές αποστολές ήταν ρεπόρτερ του στρατιωτικού ρεπορτάζ).

Πηγές: Ο υπουργός Ενόπλων Δυνάμεων και τα στελέχη του υπουργείου. Στρατιωτικοί κάθε βαθμίδας. Ακόμη και απλοί στρατιώτες.

Δημοτικό Ρεπορτάζ

Τι είναι: Το ρεπορτάζ που ασχολείται με όσα συμβαίνουν στους δήμους. Από τις συνεδριάσεις των δημοτικών συμβουλίων, ως τις πολιτιστικές εκδηλώσεις τους κι από τα όσα συμβαίνουν στους διαδρόμους των δημοτικών μεγάρων, ως τις εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση. Εδώ εντάσσεται (τις περισσότερες φορές) και το ρεπορτάζ της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης. Είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ρεπορτάζ και είναι αυτό που, μυστηριωδώς, δεν προβάλλεται ποτέ! Μόνον καθαρά τοπικές εφημερίδες το προβάλλουν κι αυτές, τις περισσότερες φορές, χωρίς να αναπτύσσουν το κάθε θέμα ανάλογα με το ενδιαφέρον του. Πρόκειται για μυστήριο, αφού το κοινό ενδιαφέρεται ιδιαίτερα. Για την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, καλύτερα να μην κάνουμε κουβέντα. Η προβολή του δημοτικού ρεπορτάζ περιορίζεται σε δηλώσεις της δημάρχου Αθηναίων ή του δημάρχου Θεσσαλονίκης, για θέματα που έχουν να κάνουν με την πολιτική επικαιρότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό που συνέβη όταν στο δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης επρόκειτο να συζητηθεί το θέμα της αύξησης των δημοτικών τελών. Τα τηλεοπτικά συνεργεία μαγνητοσκόπησαν τις δηλώσεις του επικεφαλής της μείζονος αντιπολίτευσης στο δήμο, είχαν τις δηλώσεις του δημάρχου από τη συνέντευξη τύπου που είχε δώσει πριν δυο μέρες κι αποχώρησαν, αδιαφορώντας για ό,τι άλλο ειπώθηκε στη συνεδρίαση. Στα δελτία ειδήσεων των μεγάλων καναλιών, το θέμα παρουσιάστηκε ως κόντρα ΠΑΣΟΚ – Νέας Δημοκρατίας, ή, σε κάποιες περιπτώσεις, Βούγια – Παπαγεωργόπουλου. Το πραγματικό θέμα, όπως το αν και κατά πόσον αυξήθηκαν τα τέλη, ποιους βλάπτει το μέτρο και ποιους ωφελεί, το ανάλυσαν δυο από τις πέντε τοπικές εφημερίδες, δυο μέρες μετά.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι ρεπόρτερ του ρεπορτάζ Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Νεαροί, στην πλειοψηφία τους, με λίγα χρόνια πείρας (σχεδόν ελάχιστα). Πρέπει να έχουν ιδιαίτερη υπομονή και να μπορούν να διαβάζουν πίσω απ τις γραμμές (αφού οι δημοτικοί και νομαρχιακοί άρχοντες είναι έμπειροι πολιτικοί και γνωρίζουν πώς να ελίσσονται).

Πηγές: Ο δήμαρχος. Οι δημοτικοί σύμβουλοι. Οι επικεφαλής των δημοτικών παρατάξεων. Οι σύμβουλοι και οι άνθρωποί τους, ακόμη και οι οδηγοί τους. Ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου. Οι αντιδήμαρχοι. Ο υπουργός Εσωτερικών, δημόσιας διοίκησης και αποκέντρωσης. Ο νομάρχης. Οι αντινομάρχες(ή, όπως λέγονται πλέον, βοηθοί νομάρχες). Οι νομαρχιακοί σύμβουλοι και οι επικεφαλής των νομαρχιακών παρατάξεων. Οι προϊστάμενοι των δημοτικών και των νομαρχιακών υπηρεσιών, ακόμη και οι απλοί υπάλληλοι.

Ρεπορτάζ Παιδείας

Τι είναι: To ρεπορτάζ το οποίο ασχολείται με θέματα εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Από τις κινητοποιήσεις των μαθητών και τις φοιτητικές εκλογές, ως τις έρευνες τις οποίες διενεργεί το Πανεπιστήμιο.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι ρεπόρτερ του Ρεπορτάζ Παιδείας, ή εκπαιδευτικού ρεπορτάζ. Συνήθως προτιμώνται νεαροί ρεπόρτερ, οι οποίοι να έχουν πρόσφατη την επαφή τους με τα θρανία, μαθητικά ή φοιτητικά.

Πηγές: Η υπουργός Παιδείας. Τα στελέχη του υπουργείου. Ο πρύτανης. Καθηγητές του πανεπιστημίου και των ΤΕΙ. Καθηγητές της μέσης εκπαίδευσης και οι συνδικαλιστικοί φορείς τους. Δάσκαλοι και οι συνδικαλιστικοί φορείς τους. Ακόμη και γονείς ή κηδεμόνες σχολείων.

Εκκλησιαστικό Ρεπορτάζ

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο ασχολείται με εκκλησιαστικά θέματα. Από το τι είπε ο αρχιεπίσκοπος στο κήρυγμά του, έως το τι συμβαίνει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Ποιοι το καλύπτουν: Έμπειροι ρεπόρτερ, που γνωρίζουν από εκκλησιαστικά θέματα. Είναι θέματα λεπτά, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δικούς τους κανόνες. Για παράδειγμα, ο εκκλησιαστικός ρεπόρτερ πρέπει να γνωρίζει ότι στο Άγιον Όρος ακόμη και η ημέρα είναι χωρισμένη σε διαφορετικές ώρες, ή πως από Μονή σε Μονή υπάρχουν διαφορές διοίκησης.

Πηγές: Ο Αρχιεπίσκοπος. Οι μητροπολίτες και οι πρωτοσύγκελοι. Απλοί ιερείς. Εκπρόσωποι των Πατριαρχείων και οι Πατριάρχες. Ο πολιτικός προϊστάμενος του Αγίου Όρους, ο οποίος υπάγεται στο Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης. Φυσικά η υπουργός Παιδείας –και Θρησκευμάτων.

Εργατικό Ρεπορτάζ

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο ασχολείται με εργασιακά θέματα. Τους αγώνες και τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων. Από την κινητοποίηση των εργαζομένων μιας μικρής βιοτεχνίας, ως τις εκδηλώσεις για την εργατική πρωτομαγιά και τις διαβουλεύσεις των πρωτοβάθμιων συνδικαλιστικών οργανώσεων με τις εργοδοτικές οργανώσεις και την κυβέρνηση για τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι ρεπόρτερ του εργατικού ρεπορτάζ. Διαθέτουν μεγάλη εμπειρία σε εργασιακά θέματα. Γνωρίζουν την ιστορία του εργατικού κινήματος και την εργασιακή νομοθεσία.

Πηγές: Το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Απασχόλησης. Ο υπουργός, οι υφυπουργοί, οι γενικοί γραμματείς. Οι συνταξιοδοτικοί φορείς και τα επικουρικά ταμεία (ΙΚΑ, ΤΕΒΕ, ΝΑΤ, ΤΣΠΕΑΘ, ΕΔΟΕΑΠ κ.ά). Οι πρόεδροι των πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων συνδικαλιστικών οργανώσεων (ΓΣΕΕ, ΑΔΕΔΥ, Εργατοϋπαλληλικά Κέντρα, Δημοσιοϋπαλ-ληλικές Οργανώσεις), συνδικαλιστές, απλοί εργαζόμενοι, εκπρόσωποι σωματείων.

Αγροτικό Ρεπορτάζ

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο ασχολείται με θέματα αγροτών. Από το τι γίνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την Κοινή Αγροτική Πολιτική, ως τις κινητοποιήσεις και τους αγώνες των αγροτών.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι ρεπόρτερ του Αγροτικού Ρεπορτάζ. Παλιότερα δε φαινόταν αναγκαίο να έχουν ιδιαίτερη πείρα. Η σύνδεση, όμως, της χώρας μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και η ανάγκη να δοθούν, μέσα από τα ρεπορτάζ, εξειδικευμένες πληροφορίες στο κοινό, έχουν αυξήσει τις απαιτήσεις.

Πηγές: Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Οι αγροτοσυνδικαλιστές. Τα στελέχη των αγροτικών συνεταιρισμών. Η Αγροτική Τράπεζα. Η αγροφυλακή.

Ρεπορτάζ Υγείας

Τι είναι: Το ρεπορτάζ που ασχολείται με θέματα υγείας και τις εξελίξεις στον χώρο αυτό. Από τις ανακοινώσεις επιστημόνων και γιατρών για ιατρικά θέματα, ως την κατάσταση που επικρατεί στα νοσοκομεία και τα κέντρα Υγείας.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι ρεπόρτερ του ρεπορτάζ Υγείας. Σχετικά έμπειροι ρεπόρτερ, ενημερωμένοι πάνω σε θέματα Υγείας. Φροντίζουν να γνωρίζουν για τις εξελίξεις στα θέματα αυτά. Η αλματώδης εξέλιξη σε αυτού του είδους τα θέματα, έχει δώσει επιπλέον ενδιαφέρον στο ρεπορτάζ και ζητά ιδιαίτερη προσοχή από τους ρεπόρτερ στην κάλυψή του.

Πηγές: To υπουργείο Υγείας. Το ΙΚΑ. Πρόεδροι και γιατροί των νοσοκομείων και των Κέντρων Υγείας. Στελέχη ιδιωτικών κλινικών. Οι άνθρωποι που πονούν και υποφέρουν.

Ρεπορτάζ Αυτοκινήτου

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο ασχολείται με θέματα αυτοκινήτου και τις συγκοινωνίες. Παλιότερα κάλυπτε ελάχιστο χώρο στις εφημερίδες της εποχής. Πλέον καλύπτει ειδικά ένθετα στις εφημερίδες, πολυσέλιδες στήλες σε περιοδικά, ωριαίες εβδομαδιαίες εκπομπές σε ραδιόφωνο και τηλεόραση. Γιατί; Επειδή από είδος πολυτελείας της δεκαετίας του ΄70, το αυτοκίνητο έγινε είδος ανάγκης της δεκαετίας του ΄90. Ασχολείται από την παρουσίαση των νέων μοντέλων, ως το κυκλοφοριακό πρόβλημα μιας πόλης.

Ποιοι το καλύπτουν: Ρεπόρτερ με ειδικές γνώσεις πάνω στο αυτοκίνητο. Ο ειδικός τύπος που έχει αναπτυχθεί, με την κυκλοφορία πάρα πολλών περιοδικών για το αυτοκίνητο, έχει φροντίσει για την ειδική εκπαίδευση των ρεπόρτερ.

Πηγές: Το υπουργείο Μεταφορών. Οι οργανισμοί αστικών μεταφορών. Ο ΟΣΕ. Η Ολυμπιακή Αεροπορία (ή όπως αλλιώς λέγεται ο εθνικός μας αερομεταφορέας, μετά την προσπάθεια ιδιωτικοποίησής του). Τα ΚΤΕΛ. Αντιπροσωπείες αυτοκινήτων. Συγκοινωνιολόγοι. Άλλοι ειδικοί επιστήμονες.

Ρεπορτάζ Τεχνολογίας

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο ασχολείται με τα επιστημονικά επιτεύγματα και τις εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας. Από το νέο κινητό τηλέφωνο που κυκλοφορεί στην αγορά, ως τις έρευνες των πανεπιστημίων για θέματα τεχνολογίας.

Ποιοι το καλύπτουν: Κυρίως νεαροί ρεπόρτερ, οι οποίοι ασχολούνται με την τεχνολογία(με την έκρηξη στο χώρο του Ίντερνετ υπάρχουν πολλοί). Πρέπει να διαθέτουν ευρείες γνώσεις πάνω σε τέτοια θέματα, από το πώς λειτουργεί ένα κομπιούτερ, ως το τι αναμένεται να κυκλοφορήσει ευρέως στο χώρο της τεχνολογίας.

Πηγές: Οι ειδικές κρατικές υπηρεσίες για την τεχνολογία. Εταιρίες που ασχολούνται με αυτού του είδους τις υπηρεσίες. Ειδικευμένες σχολές πανεπιστημίων και ΤΕΙ και καθηγητές. Το Ίντερνετ.

Πολιτιστικό Ρεπορτάζ

Τι είναι: Το ρεπορτάζ που ασχολείται με το χώρο της Τέχνης, την προβολή νέων τάσεων, την παρουσίαση νέων έργων και την κριτική τους, την ανακοίνωση εκδηλώσεων του πολιτισμού.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι πολιτιστικοί ρεπόρτερ. Γνωρίζουν ιστορία της Τέχνης. Έχουν διαβάσει για τα φιλοσοφικά και καλλιτεχνικά ρεύματα, από την αρχαιότητα ως σήμερα. Κινούνται στους χώρους όπου παρουσιάζονται οι νέες τάσεις της Τέχνης. Ακούν μουσική, βλέπουν ταινίες, παρακολουθούν θέατρο, πηγαίνουν σε εικαστικές και άλλου είδους εκθέσεις.

Πηγές: Το υπουργείο πολιτισμού και οι φορείς του (Φεστιβάλ Κινηματογράφου, Φεστιβάλ Αθηνών, Δημήτρια, Φεστιβάλ Ολύμπου, Σάνι Φέστιβαλ, Εταιρία Προώθησης Πολιτισμού). Οι καλλιτέχνες. Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Η Λυρική Σκηνή. Το Μέγαρο Μουσικής. Τα περιφερειακά θέατρα.

Ρεπορτάζ Λάιφ Στάιλ

Τι είναι: Το ρεπορτάζ που ασχολείται με τον κόσμο της σόου μπιζ. Προέκυψε τα τελευταία χρόνια, αν και από τη δεκαετία του ΄70 ορισμένες εφημερίδες είχαν αρχίσει να φιλοξενούν ειδικές στήλες με ειδήσεις από το χώρο. Στη συνέχεια προέκυψαν τα θεματικά περιοδικά του είδους και, τέλος, φθάσαμε στις εφημερίδες λάιφ στάιλ.

Ποιοι το καλύπτουν: Στις περισσότερες εφημερίδες καλύπτεται από εξωτερικούς συνεργάτες. Καθώς, όμως, το ενδιαφέρον του κόσμου γίνεται, όλο και περισσότερο, οι εφημερίδες και τα ραδιόφωνα προσλαμβάνουν ρεπόρτερ για να το καλύψουν. Στις τηλεοράσεις, εδώ και χρόνια, υπάρχουν ειδικές εκπομπές, άλλες επιπέδου κι άλλες όχι. Τις ώρες του μεσημεριού τα τηλεοπτικά κανάλια είναι γεμάτα από τις εκπομπές «κοινωνικού ενδιαφέροντος», όπως θα μπορούσαμε να πούμε κατ ευφημισμόν το κουτσομπολιό.

Πηγές: Να μη γελιόμαστε. Οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές του συγκεκριμένου ρεπορτάζ, είναι οι τροφοδότες των ειδικών εντύπων και των ειδικών στηλών.

Ρεπορτάζ ΜΜΕ-Τηλεοπτικό

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο ασχολείται με τις εξελίξεις στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τον τομέα της τηλεόρασης. Στη 10ετία του ΄70 το μόνο που δημοσίευαν οι εφημερίδες ήταν το πρόγραμμα των δύο κρατικών τηλεοπτικών καναλιών. Πλέον το ρεπορτάζ της τηλεόρασης περιλαμβάνει πλήρες ρεπορτάζ, εκτός από το πρόγραμμα των δεκάδων καναλιών που έχουν προκύψει.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι τηλεοπτικοί ρεπόρτερ. Οπλισμένοι με… τηλεκοντρόλ, παρακολουθούν σχεδόν όλα τα τηλεοπτικά προγράμματα και την κίνηση των δημοσιογράφων – αστέρων, των ηθοποιών της μικρής οθόνης, ακόμη και των στελεχών των ραδιοτηλεοπτικών σταθμών.

Πηγές: Τα γραφεία τύπου των τηλεοπτικών καναλιών. Τα στελέχη τους. Τα στελέχη των ραδιοφωνικών σταθμών. Το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο. Το υπουργείο Επικρατείας.

Ρεπορτάζ υπουργείων

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο καλύπτει τις δραστηριότητες του κάθε υπουργείου ξεχωριστά. Μπορεί να ανήκει στο πολιτικό ρεπορτάζ, ή να καλύπτεται από τους ρεπόρτερ των άλλων τομέων (όπως, για παράδειγμα, από τον αστυνομικό ρεπόρτερ το ρεπορτάζ του υπουργείου Δημόσιας Τάξης).

Ποιοι το καλύπτουν: έμπειροι ρεπόρτερ, με προσόντα ανάλογα με αυτά των πολιτικών και κοινοβουλευτικών συντακτών.

Πηγές: Το κάθε υπουργείο, το γραφείο τύπου και τα στελέχη του.

Ρεπορτάζ Οργανισμών

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο καλύπτει τις δραστηριότητες των οργανισμών, όπως, για παράδειγμα, ο Οργανισμός Ρυθμιστικού, ο Οργανισμός Λιμένος, η Εταιρία Ύδρευσης Αποχέτευσης, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι ρεπόρτερ του συγκεκριμένου ρεπορτάζ είναι σχετικά έμπειροι. Έχουν καλές σχέσεις με τους διευθυντές και τους προέδρους των οργανισμών και γνωρίζουν καλά τα οργανογράμματά τους.

Πηγές: Οι επικεφαλής των διάφορων οργανισμών και τα γραφεία τύπου. Επιστήμονες και στελέχη των οργανισμών αυτών.

Ρεπορτάζ καταναλωτών

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο καλύπτει τις δραστηριότητες των καταναλωτικών οργανώσεων. Σχετικά νέο ρεπορτάζ. Απέκτησε το χώρο και τον χρόνο του στα μέσα μαζικής ενημέρωσης τα τελευταία χρόνια.

Ποιοι το καλύπτουν: Συνήθως το καλύπτουν ρεπόρτερ άλλων τομέων, όπως αυτός του τομέα Υγείας, ή του ελεύθερου ρεπορτάζ. Λίγα είναι τα μέσα τα οποία διατηρούν κάποιον ρεπόρτερ ειδικά γι αυτόν τον τομέα. Για παράδειγμα, η Ελευθεροτυπία, ακόμη από τη δεκαετία του 80 διέθετε μία στήλη την οποία υπέγραφε ο Κώστας Μπαζαίος. Την ίδια εποχή, άλλες εφημερίδες δεν έβαζαν ούτε μονόστηλο για τις δραστηριότητες καταναλωτικών οργανώσεων.

Πηγές: Οι… καταναλωτικές οργανώσεις και τα στελέχη τους. Το υπουργείο Ανάπτυξης και τα όργανα ελέγχου της αγοράς (αγορανομία, ΣΔΟΕ κ.α.)

Ρεπορτάζ μόδας και διακόσμησης

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο καλύπτει δραστηριότητες από το χώρο της μόδας και της διακόσμησης. Από την επίδειξη μόδας, ως την έκθεση διακοσμητικών ειδών.

Ποιοι το καλύπτουν: Ρεπόρτερ με εξειδίκευση. Δεν μπορεί ο καθένας ούτε να γράψει για μια επίδειξη μόδας, ούτε να πλησιάσει εύκολα έναν εκπρόσωπο του διεθνούς πρετ α πορτέ, για να του μιλήσει. Στο χώρο αυτό υπάρχουν άλλοι κώδικες, τους οποίους ο ρεπόρτερ πρέπει να γνωρίζει καλά.

Πηγές: Μόδιστροι, σχεδιαστές και σχεδιάστριες, διακοσμητές, οργανωτές εκδηλώσεων του είδους.

Ελεύθερο Ρεπορτάζ

Τι είναι: Ο… μπαλαντέρ των ρεπορτάζ. Το τμήμα εκείνο το οποίο καλείται να δώσει την «άλλη διάσταση» σε μία είδηση. Δρα συμπληρωματικά, αλλά χωρίς αυτό, είναι αδύνατο να στηθεί μία σωστή έρευνα. Είναι το ρεπορτάζ το οποίο θα αναδείξει το μεγάλο κοινωνικό θέμα, το οποίο θα συγκινήσει το κοινό, με την έρευνά του.

Ποιοι το καλύπτουν: Και έμπειροι, αλλά και άπειροι ρεπόρτερ. Δρα σαν ομάδα. Χρειάζεται και ο ενθουσιασμός του νέου και η άλλη ματιά του έμπειρου.

Πηγές: Όλες όσες αναφέραμε σε όλους τους προηγούμενους τομείς και όσους, ακόμη, μπορεί να «γεννήσει» η ικανότητα του ρεπόρτερ, ανάλογα με το θέμα.

Αθλητικό Ρεπορτάζ

Τι είναι: Το ρεπορτάζ το οποίο καλύπτει αθλητικές διοργανώσεις και εκδηλώσεις. Από το πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, ως το Τσάμπιονς Λιγκ και τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Από την προπόνηση μιας ομάδας χάντ μπολ, ως το Ευρωμπάσκετ και το Μουντιάλ.

Ποιοι το καλύπτουν: Οι αθλητικοί ρεπόρτερ. Ανάλογα με την εμπειρία τους, χειρίζονται θέματα των μεγάλων ομάδων της Α Εθνικής και του εξωτερικού (οι πιο έμπειροι) ως τις μικρές τοπικές κατηγορίες (οι νεαρότεροι).

Πηγές: Τα πάντα γύρω από τα σπορ. Από τους παράγοντες των ομάδων και των Ομοσπονδιών τους, ως τους παίκτες και τους φυσιοθεραπευτές, τους φιλάθλους και τους εξωδιοικητικούς παράγοντες.

Ειδικά το αθλητικό ρεπορτάζ εμπεριέχει μια σειρά από άλλα ρεπορτάζ (ποδοσφαίρου, μπάσκετ, βόλεϊ, στίβου, μικρών αθλημάτων).

 

 

ΤΟ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟ ΡΕΠΟΡΤΑΖ[1]

Τα διάφορα είδη ρεπορτάζ

Τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων έχουν στόχο να κάνουν απολογισμό της διεθνούς και εσωτερικής επικαιρότητας στο πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, δικαστικό, αθλητικό και πολιτιστικό χώρο. Είναι η γνωστοποίηση ενός γεγονότος ή μιας νέας κατάστασης που προκαλεί την απόφαση να σταλεί μια ομάδα δημοσιογράφων σε επιτόπια έρευνα, δηλαδή να κάνει ρεπορτάζ.

Αυτό μας οδηγεί να μελετήσουμε δύο βασικές παραμέτρους του ρεπορτάζ: τις πηγές πληροφόρησης της συντακτικής ομάδας και τα απαραίτητα στοιχεία για την εκκίνηση ενός ρεπορτάζ.

Οι πηγές πληροφόρησης

Τα πρακτορεία ειδήσεων είναι το πρώτο «δίκτυο προειδοποίησης» μιας σύνταξης στην τηλεόραση. Ένα γραφείο συνεχούς πληροφόρησης για ειδήσεις στο διεθνή και εθνικό χώρο.

Το ΑΠΕ (Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων) είναι η πιο σημαντική πηγή πληροφόρησης στην ελληνική γλώσσα. Έχει ανταποκριτές σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας και στις μεγάλες πρωτεύουσες του εξωτερικού. Τα τηλεγραφήματα του ΑΠΕ είναι σε γενικές γραμμές αξιόπιστα . Εκτός από τα τηλεγραφήματα ειδήσεων και συνεχούς ενημέρωσης το ΑΠΕ στέλνει και αναλύσεις γεγονότων από ειδικούς εμπειρογνωμονες που μπορεί να χρησιμεύσουν και για backround στην ενημέρωση.

Κυρίως για τη διεθνή επικαιρότητα οι τηλεοράσεις προσεγγίζουν τα διεθνή πρακτορεία. Τα μεγαλύτερα είναι το REUTERS το οποίο  εκτός από τηλεγραφήματα μεταδίδει και εικόνα μέσω δορυφόρου. Οι μεταδόσεις γίνονται σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας εκτός και αν υπάρχουν έκτακτα γεγονότα (π.χ τσουνάμι) όπου υπάρχει συνεχής ροή. Το reuters  θεωρείται από τα πιο αξιόπιστα πρακτορεία ειδήσεων στον κόσμο και συνήθως όπως και στο BBC τηρεί την αρχή της τριπλής διασταύρωσης της είδησης πριν την μεταδώσει.

Άλλα βασικά πρακτορεία ειδήσεων είναι ΤΟ AFP (Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων ) To Asociated Press AP, το WTN, η Agence Europe που αφορά μόνο ευρωπαϊκά θέματα από το χώρο της Ε.Ε.

Πολλές φορές οι τηλεοράσεις αρκούνται στα τηλεγραφήματα των πρακτορείων και απλά «ντύνουν» με εικόνα τα κείμενα. Μια τακτική που δικαιολογείται μόνο όταν υπάρχει έλλειψη χρόνου, έκτακτα γεγονότα και έλλειψη αρμόδιου συντάκτη π.χ απεσταλμένου στο χώρο του γεγονότος.

Τα Πρακτορεία Ειδήσεων πολλές φορές ασκούν πολιτική της χώρας προέλευσης αφού ταυτίζονται με εθνικά συμφέροντα και τα περισσότερα είναι κρατικά.

Οι θεσμικές πηγές.

Είναι τα δελτία και ανακοινώσεις τύπου που στέλνονται στην σύνταξη με ΦΑΞ, courrier, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ή τηλεφωνήματα των υπηρεσιών τύπου, υπουργείων, τραπεζών, επιχειρήσεων, ποδοσφαιρικών ομάδων, ΜΚΟ κλπ. Πολλές φορές οι ανακοινώσεις φέρουν την ένδειξη embargo συνοδευόμενο από μια ημερομηνία. Αυτό σημαίνει ότι η οποιαδήποτε είδηση δεν μπορεί να μεταδωιεί πριν από αυτή την ημερομηνία. Παραβίαση του embargo θα μπορούσε να οδηγήσει στην Ευρώπη σε πειθαρχικά Συμβούλια στις Ενώσεις των δημοσιογράφων. Στην Ελλάδα παραβιάζεται συχνά χωρίς καμία επίπτωση.

Οι πηγές τεκμηρίωσης

Είναι τα αρχεία της τηλεόρασης (σε εικόνα και κείμενο) , οι βάσεις δεδομένων οπτικοαστικών Μέσων. Στην Ελλάδα δεν λειτουργούν παρά μόνο σε ιδιωτικό επίπεδο ενώ σε χώρες όπως η Γαλλία είναι θεσμοθετημένα. Για παράδειγμα υπάρχει το (ΙΝΑ) Institut National de l’Audiovisuel όπου  μπορει να ανατρέξει κανείς σε αρχεία ποιότητας π.χ Μάης 68, η δημιουργία της ΕΟΚ κλπ με εξαιρετική ποιότητα. Στην Ελλάδα το καλύτερο αρχείο αλλά με προβλήματα διαχείρισης διαθέτει η ΕΡΤ.

δυνατότητες του Διαδικτύου και των μηχανισμών αναζήτησης.

Οι άμεσες μαρτυρίες

Παρόλο που είναι πολύ σπάνιο, μια ομάδα ρεπορτάζ μπορεί να γίνει μάρτυρας ενός γεγονότος άμεσα. Για παράδειγμα επεισόδια σε ένα αθλητικό γεγονός, επίθεση σε έναν πολιτικό άνδρα κλπ. Ο δημοσιογράφος γίνεται έτσι ένας πρωταγωνιστής του γεγονότος. (η πιο διάσημη περίπτωση είναι το τρομοκρατικό χτύπημα στους δίδυμους πύργους στην Ν.Υόρκη στις 11 Σεπτεμβρίου 2001).

Οι προσωπικές πηγές

Κάθε δημοσιογράφος διατηρεί ένα δίκτυο προσωπικών πηγών που εξασφαλίζει δουλεύοντας χρόνια γιαυτό. Είναι οι πηγές που δίνουν τη δυνατότητα γιαυτό που πάντα πρέπει να επιδιώκει ένας δημοσιογράφος το αποκλειστικό ρεπορτάζ η scoop.

Αυτές οι πηγές ποικίλλουν ανάλογα με το είδος του ρεπορτάζ. Είναι πηγές σε υπουργεία, στην αστυνομία, στο δικαστικό χώρο, σε

Οικονομικές υπηρεσίες. Δεν θα πρέπει να υποτιμά κανείς τις πηγές του και ο δημοσιογράφος πρέπει να τις προφυλάσσει. ΔΕΝ ΤΙΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΠΟΤΕ.

Συνήθως το ρεπορτάζ ξεκινά με βάση την ιεραρχία στις προτεραιότητες μιας τηλεόρασης. Τις προτεραιότητες αυτές ορίζει το προφίλ του καναλιού, η γραμμή του δελτίου.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Η οπτική γωνία

Η φράση που ακούγεται περισσότερο στην σύσκεψη των συντακτών είναι «πρέπει να κάνω αυτό το θέμα». Αυτή η φράση είναι σημαντική γιατί ορίζει το αντικείμενο και τον στόχο. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Ο αρχισυντάκτης δηλώνει: θα πρέπει να κάνουμε την κρίση των γιατρών που εργάζονται στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων. Ορίζει έτσι το αντικείμενο που είναι να εξηγήσουμε τι είναι αυτή η κρίση. Αλλά υπάρχουν διάφοροι τρόποι προσέγγισης αυτού του συγκεκριμένου ρεπορτάζ. Ο τρόπος που θα πραγματοποιηθεί αυτή η ιστορία, ονομάζεται «οπτική  γωνία του ρεπορτάζ»

Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΓΩΝΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕΙ ΕΝΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ.

Θα πρέπει κατά κανόνα να προσδιορίζεται συγκεκριμένα στο πλαίσιο της σύνταξης πριν φύγει ο δημοσιογράφος . Θα πρέπει να τη γνωρίζει καλά η ομάδα του ρεπορτάζ πριν ξεκινήσει το ρεπορτάζ με τρόπο ώστε ο καθένας να μπορεί να προσδιορίσει έτσι τον άξονα εργασίας του.

Ας επιστρέψουμε στο παράδειγμα της κρίσης των γιατρών σε επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων. Υπάρχουν πολλές οπτικές γωνίες σε αυτό το θέμα. Ιδού τέσσερις:

Ακολουθούμε έναν ασθενή μεταξύ της άφιξης στα επείγοντα περιστατικά και της εξόδου του.

Παραμονή και μετάδοση λεπτό προς λεπτό  24 ώρες σε ένα νοσοκομείο που εφημερεύει.

Να παρουσιαστεί το πορτρέτο ενός γιατρού σε εφημερία

Να γίνει ανάλυση των συνθηκών εργασίας στις εφημερίες των νοσοκομείων με συνεντεύξεις όλων των ενδιαφερομένων πλευρών: γιατροί, ασθενείς, διευθυντή νοσοκομείου, Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας κλπ.

Η πρώτη γωνία είναι μια μαρτυρία. Θα ξεκινήσει με την άφιξη του ασθενή και θα ακολουθήσει διάφορες φάσεις της διαδρομής του. Τα ερωτήματα θα υποβληθούν σε διάφορoυς παράγοντες που θα παρέμβουν. (γιατροί νοσοκόμες κλπ) για να αντιμετωπίσουν τον ασθενή. Θα υποβάλλονται για να περιγράψουν τις φάσεις που ακολουθούνται για τον ασθενή. Ο τελευταίος θα εκφράσει μια κρίση για τις διάφορες καταστάσεις που αντιμετώπισε. Θα προσωποποιήσει αυτό που θα μπορούσε να νιώσει ο τηλεθεατής αν αντιμετώπιζε στη θέση του την ίδια κατάσταση.

Η δεύτερη γωνία είναι η περιγραφή και καταγραφή του γεγονότος. Ο άξονας που οδηγεί είναι η ώρα. Τα γυρίσματα θα δώσουν προτεραιότητα στη δράση. Η κάμερα θα αρχίσει ακολουθώντας ένα ασθενοφόρο που φτάνει, τους νοσοκόμους και τους γιατρούς που παραλαμβάνουν τον ασθενή κλπ. Θα επιχειρηθεί να συνεντευξιασθούν όλοι πάνω στη δράση. Οι ερωτήσεις θα επικεντρωθούν για καθένα σε σημαντικά θέματα όπως η ταχύτητα, η ασφάλιση, ο αριθμός των ασθενών, ο αριθμός των γιατρών, οι μισθοί, η κούραση, ο τεχνικός εξοπλισμός, η ειδικότητα των γιατρών, τα ατυχήματα κ.ά. Θα πρέπει να επιλέγεται συνήθως κάποιος που μπορεί να εκφρασθεί καλά και με οργανωμένη σκέψη μπροστά στην κάμερα. Το σχόλιο του δημοσιογράφου θα πρέπει να δίνει μια συγκεκριμένη περιγραφή και ψύχραιμη για το σύνολο της διαδικασίας. Στόχος να βγάλει συμπέρασμα ο τηλεθεατής χωρίς να επηρεασθεί από την αφήγηση, το σπηκάζ…

Η τρίτη γωνία είναι ένα πορτρέτο. Ο άξονας που οδηγεί είναι ο γιατρός. Το ρεπορτάζ θα αρχίσει με την άφιξη του στην υπηρεσία του και θα ολοκληρωθεί με την έξοδο του. Οι ερωτήσεις θα είναι οι ίδιες με την περίπτωση δύο αλλά η διαφορά είναι ότι υποβάλλονται στο ίδιο πρόσωπο.

Η τέταρτη γωνία είναι μια ανάλυση. Θα είναι πολύ λιγότερο φορτισμένη με συναισθήματα. Θα επιχειρηθεί να δωθούν στατιστικά στοιχεία με συνοχή για να ακολουθήσει μια λογική εξήγηση. Η αρχή του θέματος θα είναι μια γενική καταγραφή της εργασίας που πραγματοποιήθηκε στο χώρο των επειγόντων περιστατικών και στην συνέχεια η νοσηλεία θα χρησιμεύσει στην απάντηση στα καίρια ερωτήματα που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια του ρεπορτάζ.

ΜΙΑ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΠΡΟΔΕΔΙΚΑΣΜΕΝΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΑΝ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΔΕΙΞΟΥΝ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΑΛΗΘΕΙΑ.

Η γωνία που θα ακολουθηθεί τελικά θα εξαρτηθεί από τον στόχο που έχουμε θέσει. Να αξιοποιήσουμε το συναίσθημα για να ευαισθητοποιήσουμε τον τηλεθεατή. (γωνία 1-3) ή να τονίσουμε την ποιότητα κρίσης του τηλεθεατή για να του δώσουμε όσο περισσότερες πληροφορίες . (γωνία 2-4). Όποια και να είναι η οπτική γωνία που θα επιλεγεί το αντικείμενο θα παραμείνει το ίδιο: Να γίνει κατανοητό αυτό που ειπώθηκε για το γεγονός μέσα στην σύσκεψη.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει πριν φύγουμε για ρεπορτάζ:

Να προσδιορίσουμε την οπτική γωνία

Να προσεγγίσουμε τις πηγές τεκμηρίωσης όσο περισσότερο γίνεται στο γενικό πλαίσιο του ρεπορτάζ. Τίποτα δεν είναι πιο δυσάρεστο από άτομα που αναγκάζονται να δώσουν συνέντευξη σε ανημέρωτους δημοσιογράφους για το θέμα τους

Να δίνουμε όσο περισσότερο γίνεται πλήρη ενημέρωση.Αυτό εξασφαλίζεται εάν υπάρχει σχέδιο συνεντεύξεων και shooting plan για τα πλάνα που θέλουμε. Δεν ξεχνάμε ότι μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις.

Να προσδιορίζεται αρχή μέση και τέλος της ιστορίας

Να προσδιορίζεται ένας κατάλογος ερωτήσεων.

Να προσδιορίζεται ποια ερώτηση σε ποιόν και όχι ερωτήσεις π.χ για το γιατρό στον οδηγό του ασθενοφόρου

Έλεγχος της διάρκειας

Για την οργάνωση της εργασίας είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τη διάρκεια που προσδιορίζεται σε γενικές γραμμές με βάση το υπόλοιπο τηλεοπτικό δελτίο .

Στην Ευρώπη τα στάνταρ ρεπορτάζ στην τηλεόραση δεν ξεπερνούν το 1’.30’’. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει μέτρο.

Όταν ένα ρεπορτάζ είναι μιας μικρής διάρκειας, δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν περισσότερες από τρείς συνεντεύξεις στο τελικό μοντάζ δέκα δευτερολέπτων η κάθε μία. Αυτό αφήνει ένα λεπτό στο δημοσιογράφο για να κάνει την αφήγηση του δίνοντας όσο περισσότερες πληροφορίες έχει συλλέξει και τις οποίες δεν δίνουν οι συνεντεύξεις. Πολλές φορές είναι καλύτερα αποκαλυπτικές πληροφορίες να δίνονται από τον ίδιο τον συνεντευξιαζόμενο.

Όταν αποφασισθεί ότι το θέμα μπορεί να γίνει δυόμισι λεπτά τότε μπορεί να υπάρχουν περισσότερες συνεντεύξεις αλλά δεν αυξάνουν σε διάρκεια (10΄΄). Αυξάνεται αντιθέτως η δυνατότητα φυσικών ήχων  και η μεγαλύτερη διάρκεια του σπηκάζ.

ΠΡΟΣΟΧΗ πολλές από τις απαντήσεις των συνεντευξιαζομένων είναι off the record. Αυτό σημαίνει ότι δεν αποδίδονται και χρησιμεύουν μόνο για δική μας πληροφόρηση. Πολλές φορές με την άδεια του συνεντευξιαζόμενου δίνεται σαν πληροφορία στο ρεπορτάζ αλλά δεν αποδίδεται σε καμία περίπτωση. Διαφορετικά είναι παράβαση ενός γενικού αποδεκτού όρου δεοντολογίας. ΑΚΟΜΗ σεβόμαστε το dead lines δηλαδή την προκαθορισμένη ημερομηνία και ώρα παράδοσης του ρεπορτάζ

ΟΙ SEQUENCES στο ρεπορτάζ

Σεκάνς στο ρεπορτάζ ορίζουμε μια αλληλουχία στοιχείων που δημιουργούν μια ενότητα. Μια σεκάνς είναι το σύνολο των πλάνων που περιγράφουν μια δράση προσδιορισμένη. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα μας η αναφορά σε μια σεκάνς θα ήταν η άφιξη ενός ασθενή στο νοσοκομείο και η άμεση νοσηλεία από γιατρους και νοσοκόμους του νοσοκομείου. Μια δεύτερη σεκάνς θα ήταν η έξοδος από το νοσοκομείο και κάποιες από τις δηλώσεις των γιατρών.

Σε ένα ρεπορτάζ  τηλεοπτικού δελτίου ο αριθμός των σεκάνς είναι περιορισμένος σε 4 μάξιμουμ, συμπεριλαμβανομένων και των συνεντεύξεων.

Αυτό διαφέρει ουσιαστικά αν το ρεπορτάζ είναι για εκπομπές ημίωρες ή 50 λεπτών. Εκεί μπορεί να ξεπερνούν τις 40.

Οι σεκάνς είναι το πιο σημαντικό στοιχείο για το μοντάζ του θέματος μας. Ποτέ δεν τις μπερδεύουμε παρά μόνο στην περίπτωση που αυτό βοηθά την καλύτερη κατανόηση από τον τηλεθεατή..

Στην Ευρώπη πρώτα μοντάρεται η εικόνα και μετά το σπηκαζ περιγράφει και σχολιάζει τα απαραίτητα αποφεύγοντας έτσι να λέει τα ίδια πράγματα ο δημοσιογράφος με αυτά που δείχνεί, .Π.Χ δεν λέμε ποτέ μια ωραία κοπέλλα έκλεψε μια τράπεζα αν την δείχνουμε. Ο τηλεθεατής θα κρίνει εάν είναι ωραία ή όχι.

Ποτέ σε μια σεκάνς δεν δείχνουμε το ίδιο πλάνο. Αυτό δεν τηρείται στην ελληνική τηλεόραση και είναι μέγιστο λάθος.

Για ένα θέμα 1.30’’ θα πρέπει να καταγραφούν μίνιμουμ 30 διαφορετικά πλάνα συμπεριλαμβανομένων και των συνεντεύξεων.

Πολλοί εικονολήπτες καταγράφουν το διπλάσιο αυτών των πλάνων κάτι που εκτιμούν πάρα πολλοί οι μοντέρ.

Υπάρχουν δύο τρόποι για την κατασκευή μιας σεκάνς.

Να κάνουμε reperage (ρεπεράζ) μιας δράσης που θέλουμε να καταγράψουμε.

Ρεπεράζ σημαίνει ότι έχει προηγηθεί επίσκεψη στο χώρο που θέλουμε να τραβήξουμε πλάνα για να προσδιορίσουμε τι είναι σημαντικό να δείξουμε και τι όχι. Αυτό είναι ιδιαίτερα αναγκαίο στα μεγάλης διάρκειας ρεπορτάζ. Για παράδειγμα στο θέμα που είδαε για την Αγία Βαρβάρα ήταν ιδιαίτερα αναγκαίο να επισκεφθούμε το μέρος εξωτερικά και εσωτερικά. Να επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε την εικόνα. Να μιλήσουμε με τα παιδιά κλπ. ΤΟ ρεπεράζ συνήθως γίνεται χωρίς κάμερα αν και πολλές φορές είναι χρήσιμο να έχουμε μια φωτογραφική μηχανή ή μικρή κάμερα.

Τα πλάνα μιας σεκάνς τοποθετούνται σε τρείς κατηγορίες:

Προσδιορισμός της κατάστασης

Η καθαρή δράση

Οι καθοριστικές λεπτομέρειες

Στο παράδειγμα στα επείγοντα περιστατικά, η σεκάνς της άφιξης του ασθενή είναι ανεπίστρεπτη, Θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει ένα πλάνο δείκτη της πινακίδας των επιγόντων περιστατικών (προσδιορισμό χώρου) ένα πλάνο άφιξης (δράση), το πρόσωπο του νοσηλευτή του ασθενοφόρου του βοηθού π.χ που καταβάζει τον ασθενή και το κρεβάτι που οδηγείται μέσα (καθοριστικές λεπτομέρειες).

Είναι σημαντικό οι εικόνες να  περιγράφουν την πραγματικότητα της κατάστασης. Και πάντα χρειάζονται τα γενικά πλάνα αλλά και το focus σε πρόσωπα. Τα ρεπορτάζ αφορούν ανθρώπους και όχι κτίρια.

Ενότητα 1^η

Γενικές αρχές

Είδη δημοσιογραφίας

Ρεπορτάζ(ρεπόρτερ): Αναζήτηση, συγκέντρωση και παρουσίαση πληροφοριών

Σύνταξη ύλης(συντάκτες ύλης): Επεξεργασία κειμένων, διόρθωση, αυξομείωση όγκου, συνδυασμός με άλλα κείμενα

Αρθρογραφία(αρθρογράφοι): Σύνταξη σχολίων, άρθρων, χρονογραφήματος, επιφυλλίδων, αναγνωσμάτων

Μετάφραση(Μεταφραστές): Μετάφραση και μεταφορά των τηλεγραφημάτων ή των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών των ξένων ειδησεογραφικών πρακτορείων

Desk(παραγωγοί ειδήσεων-TV): Φωτογραφική, ραδιοφωνική ή τηλεοπτική κάλυψη των γεγονότων

Ανταπόκριση(ανταποκριτές): Ανταπόκριση γεγονότων από επαρχιακές πόλεις

Ανταπόκριση(Ξένοι ανταποκριτές): Ανταπόκριση γεγονότων από ξένες πρωτεύουσες

Το ρεπορτάζ είναι η βάση της δημοσιογραφίας, ο δρόμος που οδηγεί στα άλλα είδη της. Είναι η πηγή του επαγγέλματος. Το κριτήριο για την κυκλοφορία της εφημερίδας, ή την τηλεθέαση/την ακροαματικότητα μιας τηλεοπτικής/μιας ραδιοφωνικής εκπομπής.

Ο ρεπόρτερ είναι τα αυτιά και τα μάτια της εφημερίδας. Τα αυτιά που συλλαμβάνουν κάθε ήχο, κάθε τάση, κάθε αντίδραση. Τα μάτια τα οποία εισχωρούν παντού και καταγράφουν κάθε γεγονός άξιο να γίνει είδηση.

Τα προσόντα του ρεπόρτερ:

Να θεωρεί υποχρέωσή του τη μετάδοση της πληροφορίας

Να μπορεί να αναγνωρίζει το νέο, την είδηση

Να μπορεί να διασταυρώνει (από δύο και τρεις πηγές) την είδηση

Να μεταδίδει το ταχύτερο την είδηση

Να μην υπολογίζει δυσχέρειες και κινδύνους

Να είναι πρωτότυπος στην έκφραση και τη διατύπωση της είδησης

Να μην ειρωνεύεται και να έχει ήθος

Να έχει γνώσεις

Να έχει την ικανότητα να βρίσκεται στο σωστό μέρος, τη σωστή ώρα

Να αναφέρει ό,τι βρει, στον αρχισυντάκτη του (η πείρα μετράει…)

Να θυμάται ότι ο σχολιασμός είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο

Να αποφεύγει την πολυλογία

Να είναι έντιμος

Να μην είναι φανατικός

Να έχει τη σωστή εμφάνιση

Να είναι εχέμυθος

Να έχει καλές σχέσεις με τις πηγές του και να τις προστατεύει

Να αμφισβητεί και να ψάχνει πάντα «την άλλη πλευρά του λόφου»

Ενότητα 2^η

Πηγές του Ρεπορτάζ

Οι πηγές του ρεπορτάζ

Επίσημες πηγές: υπηρεσίες ή άνθρωποι οι οποίοι, λόγω θέσεως, μπορούν να γνωρίζουν ειδήσεις, ή να τις επιβεβαιώνουν, πριν γίνουν ευρέως γνωστές

Ανεπίσημες πηγές: άνθρωποι οι οποίοι μπορούν να δώσουν μια πληροφορία, ή να την επιβεβαιώσουν. Στην πλειονότητά τους έγιναν γνώστες της είδησης «από σπόντα». Πηγές πιο χρήσιμες από τις πρώτες, χωρίς το κύρος των πρώτων

Τακτικό δίκτυο: υπηρεσίες στις οποίες αναφέρονται τα γεγονότα και είναι πρόθυμες, ή υποχρεωμένες, να τα μεταδώσουν

Ιδιαίτερο δίκτυο: πρόσωπα ή υπηρεσίες οι οποίες δεν έχουν υποχρέωση να μεταδώσουν την είδηση, αλλά στις οποίες έχει πρόσβαση ο ρεπόρτερ

Από το διαχωρισμό αυτό φαίνεται ότι οι πηγές μπορεί να είναι ανθρώπινες, μπορεί να είναι και γραπτές. Οι ανθρώπινες μπορεί να είναι:

Προϊστάμενοι υπηρεσιών

Στελέχη υπηρεσιών

Απλοί υπάλληλοι υπηρεσιών

Αυτόπτες μάρτυρες

Οι γραπτές πηγές μπορεί να είναι:

Τηλεφωνικοί κατάλογοι

Βιβλιοθήκες

Βάσεις δεομένων-αρχεία

Δημόσια έγγραφα

Δελτία τύπου

Ανακοινώσεις

Ίντερνετ

Πηγές και δυσκολίες

Άγνοια: Οι πηγές δεν είναι δημοσιογράφοι. Μπορεί να μη μεταδίδουν μια είδηση, επειδή, απλά, δεν καταλαβαίνουν ότι είναι είδηση.

Αδιαφορία: Οι πηγές μπορεί να είναι αδιάφορες. Από υπαλληλική νοοτροπία, δεν έχουν κέρδος, ή προθυμία να μεταδώσουν μια είδηση.

Περιχαράκωση: Οι πηγές μπορεί να είναι απρόσιτες. Λόγω της θέσης τους υπάρχει περίπτωση να μην μπορούν να μεταδώσουν μια είδηση. Ή και λόγω των κυρώσεων εις βάρος τους.

Πώς «ξεκλειδώνουμε»-καλλιεργούμε τις πηγές;

Άγνοια:

Με τις συνεχείς ερωτήσεις.

Επιστρατεύουμε χιούμορ και υπομονή και λιώνουμε την πηγή μας.

Προσοχή να μην την εκνευρίσουμε και να μη φανούμε ακατατόπιστοι.

Να φαινόμαστε κατατοπισμένοι, αλλά να μη διστάσουμε να λύσουμε τις απορίες μας.

Ρωτάμε… κυκλικά. Όχι αν συνελήφθη ο δράστης, αλλά πότε συνελήφθη. Όχι αν υποβλήθηκε παραίτηση, αλλά αν έγινε δεκτή η παραίτηση. Ποιο είναι το όνομα του δράστη, ώστε να μάθουμε και το επίθετο.

Και μην ξεχνάμε: Φθάνουμε σ αυτό που θέλουμε με κυκλικές κινήσεις κι όχι λες και κάνουμε επίθεση να καταλάβουμε φρούριο.

Αδιαφορία:

Με το δικό μας ενδιαφέρον.

Κάνουμε τα προβλήματα της πηγής μας, δικά μας προβλήματα.

Δείχνουμε ενδιαφέρον για τη δουλειά του.

Του «ρίχνουμε νερό στο μύλο».

Περιχαράκωση:

Με τη συχνή επαφή και την έντιμη στάση μας.

Με το ήθος μας. Όταν η πηγή μας αντιληφθεί ότι δεν την εκθέτουμε κι αντίθετα την προστατεύουμε, ανοίγεται και μας δίνει ό,τι θέλουμε.

Με το να δείχνουμε απάθεια όταν ακούμε την είδηση, ώστε να δίνουμε την εντύπωση ότι συζητάμε για κάτι πασιφανές και πασίγνωστο

Επαφές με τις πηγές

Ως τώρα είδαμε με ποιον τρόπο έρχεται σε επαφή ο ρεπόρτερ, με την πηγή. Αυτό, όμως, λειτουργεί αμφίδρομα. Πολλές φορές και οι πηγές έρχονται σε επαφή με τον ρεπόρτερ. Οι δρόμοι είναι οι εξής:

Ανακοινώσεις

Εκδίδονται σε μόνιμη βάση από τις επίσημες πηγές, ή το τακτικό δίκτυο. Δεν αποστέλλονται, όμως, στην έδρα του ΜΜΕ.

Ο ρεπόρτερ μπορεί να λάβει γνώση από τους πίνακες ανακοινώσεων των υπηρεσιών,  ή –πλέον- από τις ιστοσελίδες τους.

Κάποιες πηγές αποστέλλουν –πλέον- sms (όπως το γραφείο τύπου της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης).

Δελτία τύπου

Εκδίδονται σε μόνιμη βάση από τις επίσημες πηγές, ή το τακτικό δίκτυο. Αποστέλλονται στην έδρα του ΜΜΕ είτε με το ταχυδρομείο, είτε με κούριερ, είτε με το fax, είτε –πλέον- με mail.

Ο ρεπόρτερ παραλαμβάνει τα δελτία τύπου είτε στο προσωπικό του mail, είτε από τον αρχισυντάκτη του, είτε μέσω της εσωτερικής αλληλογραφίας του μέσου.

Συνεντεύξεις τύπου

Οργανώνονται από επίσημες πηγές, ή το τακτικό δίκτυο. Οι προσκλήσεις αποστέλλονται στο μέσο, ή στον αρχισυντάκτη, ή και τον ρεπόρτερ

Στη συνέντευξη τύπου γίνονται αρχικές δηλώσεις, για κάποιο θέμα, από πάνελ ομιλητών. Ακολουθούν ερωτήσεις.

Συμμετέχουν πολλοί δημοσιογράφοι, από διάφορα μέσα. Ακολουθούμε τη διαδικασία των απλών (απευθείας) συνεντεύξεων.

Στους ρεπόρτερ παραδίδεται υλικό για το θέμα (μερικές φορές και βιντεοσκοπημένο, ή ηχογραφημένο)

Στις συνεντεύξεις τύπου τις οποίες παρακολουθούν πολλοί ρεπόρτερ, κρατείται σειρά υποβολής ερωτήσεων από τον συντονιστή της συνέντευξης

Ο ρεπόρτερ έχει τη δυνατότητα, μέσω των ερωτήσεων, να «πάρει» την πληροφορία που θέλει. Πάντως, το υλικό το οποίο μοιράζεται, απηχεί τις απόψεις του οργανωτή της συνέντευξης και πρέπει να αντιμετωπίζεται όπως οι ανακοινώσεις και τα δελτία τύπου

Μαρτυρίες

Πληροφορίες τις οποίες δίνουν περιστασιακές πηγές. Αφορούν –κυρίως- εν εξελίξει γεγονότα, τις συγκεντρώνει ο ρεπόρτερ, για να είναι το ρεπορτάζ του γλαφυρό, άρα ζωντανό

Τις συλλέγει ο ρεπόρτερ, με επί τόπου επίσκεψή του στον τόπο του συμβάντος

Ο ρεπόρτερ κινείται προσεκτικά, ευγενικά, καθώς η πηγή – μάρτυρας συνήθως αντιμετωπίζει ένα περιστατικό για το οποίο δεν έχει πείρα. Είναι ξένο γι αυτήν

Κρατάμε λεπτομερείς σημειώσεις (προσόν το να γράφουμε γρήγορα). Η χρησιμοποίηση κασετόφωνου βοηθά, αλλά μπορεί να αποτρέψει την πηγή-μάρτυρα από το να δώσει λεπτομέρειες. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούν, μερικές φορές, τα μικρόφωνα ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών

Αν η πηγή-μάρτυρας μιλάει χωρίς πρόβλημα, όταν εργαζόμαστε για ραδιόφωνο ή τηλεόραση, προσπαθούμε να την κατευθύνουμε σε ατάκες σύντομες και περιγραφικές

Δεν ξεχνούμε να πάρουμε όνομα. Οι ανώνυμες πηγές είναι ανύπαρκτες πηγές

Μην ξεχνάτε, επίσης, το δικηγορίστικο «εις μάρτυς, ουδείς μάρτυς». Λειτουργεί και στο ρεπορτάζ

Απόψεις

Γνώμες ειδικών, σχετικές με το θέμα για το οποίο κάνουμε ρεπορτάζ. Τις συγκεντρώνει ο ρεπόρτερ, για να είναι πιο έγκυρο το ρεπορτάζ του (η γνώμη του ρεπόρτερ δε χρειάζεται, δε μετράει, δεν τη λογαριάζει ο αναγνώστης/ακροατής/τηλεθεατής, όσον αυτήν του ειδικού)

Συγκεντρώνονται από το ρεπόρτερ είτε από πηγές-ειδικούς που βρίσκονται στο σημείο του γεγονότος, είτε με επικοινωνία μαζί τους (απευθείας, τηλεφωνική, μέσω mail)

Ο ρεπόρτερ τις παραθέτει αυτούσιες γι αυτό και προειδοποιεί τις πηγές-ειδικούς για το διατιθέμενο χώρο ή τον χρόνο

Τις απόψεις ζητά ο ρεπόρτερ μετά από συνεννόηση με τον αρχισυντάκτη του

Καταγγελίες

Επισημάνσεις ειδικών και μη (κυρίως του κοινού), επί παντός επιστητού. Τις δίνουν οι περιστασιακές πηγές. Τις δέχεται ο ρεπόρτερ, συνήθως με τηλεφωνήματα.

Τις περισσότερες φορές, ο καταγγέλλων θέλει να παραμείνει ανώνυμος. Καλό θα είναι πάντως, με κάποιον τρόπο, να αποσπάσει ο ρεπόρτερ στοιχεία της ταυτότητάς του –τα οποία δεν θα χρησιμοποιήσει στο ρεπορτάζ, αλλά για προσωπική του χρήση και ασφάλεια.

Ο ρεπόρτερ διασταυρώνει πάντοτε τις καταγγελίες, με τις τακτικές πηγές του.

Πηγές και αξιοπιστία

Κατέστησα αρχή μου να μη γράψω την πρώτη ιστορία που προήλθε σε γνώση μου και ούτε να καθοδηγώ από τις γενικές εντυπώσεις μου· ή ήμουν παρών στα γεγονότα τα οποία έχω περιγράψει, ή τα άκουσα από αυτόπτες μάρτυρες των οποίων τις πληροφορίες έλεγξα όσο το δυνατόν λεπτομερέστερα. Όχι ότι ακόμη κι έτσι ήταν εύκολο να ανακαλυφθεί η αλήθεια: διαφορετικοί αυτόπτες μάρτυρες διηγήθηκαν διαφορετικά τα ίδια γεγονότα, μιλώντας μεροληπτικά για τη μία ή την άλλη πλευρά, ή λόγω ατελών αναμνήσεων.

Θουκιδίδης, Πελοποννησιακός Πόλεμος, 5^ος π.Χ. αιώνας

Χρειάζεται ανάλυση; Ο κορυφαίος αρχαίος ιστορικός, ο ρεπόρτερ της αρχαιότητας, δίνει με τον καλύτερο τρόπο τη μεθοδολογία του ρεπορτάζ. Δεν καθοδηγεί από τις γενικές εντυπώσεις του, αλλά αναφέρει τα γεγονότα.  Πήρε πληροφορίες από αυτόπτες μάρτυρες, ή ήταν ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας. Κι ούτε έτσι ήταν εύκολο να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Γιατί οι πηγές του, μιλούσαν μεροληπτικά.

Καλές οι πηγές. Είναι, όμως, αξιόπιστες; Αν η δημοσιογραφία είναι η δημοσιοποίηση της αλήθειας, το ρεπορτάζ είναι η διασταύρωση της πληροφορίας. Η αμφισβήτηση των ίδιων των πηγών του ρεπόρτερ.

Γύρω στα 1850, το ρεπορτάζ αρχίζει να παίρνει τη σημερινή του μορφή. Οι δημοσιογράφοι πιστεύουν ότι αρκεί η χρονική παράθεση των γεγονότων, για να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Τα κείμενα είναι τεράστια. Παρατίθενται ολόκληρες οι ομιλίες των πολιτικών, οι ανακοινώσεις των υπηρεσιών.

Στα 1880, τα ρεπορτάζ αλλάζουν. Υιοθετείται η τεχνική της αντεστραμμένης πυραμίδας. Οι ρεπόρτερ δεν παραθέτουν χρονικά τα γεγονότα, αλλά με βάση τη σπουδαιότητα. Πρώτα τα πιο σοβαρά, έπειτα τα λιγότερο σημαντικά, στο τέλος τις λεπτομέρειες.

Το 1919, ο βοηθός αρχισυντάκτη στην New York World, Ουόλτερ Λίπμαν, κάνει την υπέρβαση. Θεωρεί ότι η δημοσιογραφία (και κατ επέκταση το ρεπορτάζ) πρέπει να αντιμετωπιστεί ως επιστήμη. Απορρίπτει την αντικειμενικότητα του ρεπόρτερ, πιστεύει, όμως, στην αντικειμενικότητα της μεθόδου παρουσίασης των θεμάτων.

Το 1999, η εισβολή του Ίντερνετ έχει παρασύρει τα πάντα. Οι πληροφορίες πέφτουν βροχή. Ο ρεπόρτερ δεν έχει, πλέον, το χρόνο να διασταυρώσει.

Το 2000, ο Αλ Γκορ μάχεται για την προεδρία των ΗΠΑ. Σε μια ομιλία του, σε μαθητές γυμνασίου, αναφέρεται στα τοξικά απόβλητα. Θα πει: «Βρήκα ένα μέρος, στην άνω Νέα Υόρκη, που λεγόταν Λαβ Κανάλ. Πραγματοποίησα την πρώτη ακρόαση. Από εκεί άρχισαν όλα». Σημειώστε το εξής: Στο Λαβ Κανάλ είχαν βρεθεί επικίνδυνα τοξικά απόβλητα. Την επομένη, η Whasington Post, γράφει: «Γκορ: Εγώ ήμουν εκείνος που τα ξεκίνησε όλα». Τη μεθεπομένη, με δελτίο τύπου, οι Ρεπουμπλικάνοι, μεταφέρουν τη δήλωση: «Γκορ: Από εμένα ξεκίνησαν όλα». Η είδηση αναδημοσιεύεται στους New York Times. Δυο μέρες μετά, ένα δημοσίευμα κάνει λόγο για τον «Αλ Γκορ, τον άνθρωπο με τις αυταπάτες». Τρεις μέρες μετά, αναλυτής σε τηλεοπτικό ενημερωτικό δίκτυο, κάνει λόγο για το σύνδρομο του Πινόκιο, που κατατρύχει τον Αλ Γκορ. Μια βδομάδα μετά, τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί αναφέρονται στον Γκορ και τον αποκαλούν «ψεύτη». Κι όμως, το Associated Press έχει μεταδώσει την ακριβή δήλωση του Γκορ. Ε, και; Ποιόν ενδιαφέρει; Ποιος αναρωτήθηκε για την αξιοπιστία της πηγής; Κανείς…

Ένα ρεπορτάζ γίνεται αξιόπιστο όταν:

Περιλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερες πηγές.

Οι πηγές του μιλούν επώνυμα

Οι πηγές απαντούν σε όλες τις απορίες τις οποίες μπορεί να έχει ο αναγνώστης, ο τηλεθεατής, ο ακροατής

Πολλές πηγές απαντούν στα επιχειρήματα… πολλών πηγών

Παρουσιάζονται όσο το δυνατόν περισσότερες απόψεις

Ο δημοσιογράφος έχει λάβει υπόψη του τυχόν κίνητρα των πηγών να του αποκρύψουν σημαντικά γεγονότα, ή να τον παρασύρουν

Γενικές ενέργειες του ρεπόρτερ

Δημιουργεί δίκτυο:

Ανάλογα με τον τομέα τον οποίο υπηρετεί, προσδιορίζει τα όριά του.

Χαρτογραφεί, σε ένα διάγραμμα, τη διάρθρωση των υπηρεσιών στις οποίες θα προσφεύγει

Βρίσκει τα τηλέφωνα, σταθερά και κινητά, του κάθε υπευθύνου

Επιδιώκει προσωπική γνωριμία με τις πηγές εντός των ορίων του.

Έχει καθημερινή επαφή με τις πηγές αυτές, όπου χρειάζεται, ή πιο σπάνια, για κάποιες άλλες.

Θυμάται γιορτές και επετείους και επικοινωνεί με τις πηγές.

Μαθαίνει για τους ανταγωνιστές του

Έχει καλές και συναδελφικές σχέσεις μαζί τους, δέχεται μικρές εκδουλεύσεις και ανταλλαγή πληροφοριών

Δημιουργεί αρχείο:

Συγκεντρώνει έγγραφα, πλάνα, φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα των πηγών

Συγκεντρώνει δημοσιεύματά του, βιντεοσκοπεί τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ του, ηχογραφεί τα ραδιοφωνικά ρεπορτάζ του και τα ταξινομεί

Ενημερώνεται

Μόλις ξυπνάει ανοίγει τηλεόραση ή ραδιόφωνο. Βλέπει κι ακούει ειδήσεις.

Μόλις πιει καφέ διαβάζει εφημερίδα. Βλέπει αν είχε αλλαγές το κείμενό του, από τον αρχισυντάκτη ή τον συντάκτη ύλης.

Στο γραφείο ενημερώνεται για το τι έγραψαν οι υπόλοιποι, ή πώς μετέδωσαν την ίδια είδηση.

Ανησυχεί για το αν υπήρξε άλλη είδηση του τομέα του, από τα υπόλοιπα ΜΜΕ

Αποκτά γενική κουλτούρα

Διαβάζει βιβλία

Βλέπει ταινίες

Μαθαίνει για τις τάσεις και τα κινήματα

Ακούει μουσική.

Επιμέλεια

Δημήτρη Ι. Ασπροπούλη

---

[1] Το κείμενο αυτό επιμελήθηκε ο Γ.Κουβαράς